Page 97 - หนังสือเรียนภาษาไทย ม.ปลาย พท.31001

88

ตัวอยางคําประพันธ 
ยลเนื้อก็เนื้อเตน พิศเสนสรีรรัว

ทั่วรางและทั้งตัว ก็ระริกระริวไหว
และหลังละลามโล- หิตโอเลอะหลั่งไป

เพงผาดอนาถใจ ระกะรอยเพราะรอยหวาย

จาก สามัคคีเภทคําฉันท - ชิต บุรทัต

คณะและพยางค อินทรวิเชียรฉันท บทหนึ่งมี 2 บาท เรียกบาทเอกและบาทโท แตละบาท

มี 2 วรรค วรรคแรกมี 5 คํา วรรคหลังมี 6 คํา รวมเปน 11 คํา ในแตละบาทเทากับกาพยยานี
สัมผัส บังคับสัมผัส 3 แหง คือ

1. คําสุดทายของวรรคแรกในบาทเอก สัมผัสกับคําที่ 3 ในวรรคหลัง
2. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทเอก สัมผัส กับคําสุดทายในวรรคแรกของบาทโท

3. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทโท สัมผัสกับคําสุดทายในวรรคหลังของบาทเอกของฉันท

บทตอไป
ครุ-ลหุ มีการเรียง ครุ ลหุ ตามที่เขียนไวในแผน ถาจะดูเฉพาะลหุก็จะเห็นไดวาอยูที่คําที่ 3 ของ

วรรคแรกและคําที่ 1,2,4 ของวรรคหลัง เปนเชนนี้ทุกวรรคไป แตละบาทจะมีครุ 7 ลหุ 4 อยูในตําแหนงที่
แนนอนไมเปลี่ยนแปลง

2. ภุชงคประยาตฉันท 12 มีลักษณะบังคับของรอยกรอง ดังนี้

ภุชงประยาต หรือ ภุชงคปยาต “ภุชงค” แปลวา งู หรือ นาค “ประยาต” แปลวาอาการ
หรืออาการเลื้อยของงู ภุชงคประยาต จึงแปลวา ฉันทที่มีลีลางดงามประดุจอาการเลื้อยของงู

ผังภูมิ

ตัวอยาง

มนัสไทยประณตไท นรินทรไทยมิทอถอน

มิผูกรักมิภักดิ์บร มิพึ่งบารมีบุญ
ถลันจวงทะลวงจ้ํา บุรุษนําอนงคหนุน

บุรุษรุกอนงครุน ประจญรวมประจัญบาญ
ฉันทยอเกียรติชาวนครราชสีมา