Page 98 - หนังสือเรียนภาษาไทย ม.ปลาย พท.31001

89

คณะและพยางค ภุชงคประยาฉันท บทหนึ่งมี 2 บาท แตละบาทมี 2 วรรค วรรคแรกและ
วรรคหลังมีจํานวนคําเทากัน คือ มีวรรคละ 6 คํา รวม 2 วรรค เปน 12 คํา มากกวาอินทรวิเชียรฉันท

เพียง 1 คําเทานั้น สัมผัสบังคับเหมือนอินทรวิเชียรฉันท แตกําหนดครุ ลหุ ตางกันไปเล็กนอย
สัมผัส บังคับสัมผัสตามผังดังที่โยงไวใหดู จึงเห็นไดวาบังคับสัมผัสเหมือนอินทรวิเชียรฉันท บางแหง

กวีอาจใชสัมผัสอักษรได

ครุ-ลหุ มีการเขียน ครุ ลหุ ตามที่เขียนไวในผัง ถาจะดูเฉพาะ ลหุ ก็จะเห็นไดวาอยูที่คําที่ 1 และ
คําที่ 4 ทุกวรรค และเปนระเบียบเชนนี้ไมเปลี่ยนแปลง

5. ราย แบงเปน รายโบราณ รายสุภาพ รายดั้นและรายยาว รายยาวที่เรารูจักดี คือ รายยาว

มหาเวสสันดรชาดก
รายยาว คือ รายไมมีกําหนดจํานวนคําในวรรคหนึ่ง ๆ วรรคทุกวรรคในรายอาจมีจํานวนคํา

แตกตางกัน คือมากบางนอยบาง ใชแตงขึ้นเปนบทเทศน เชน รายยาวมหาเวสสันดรชาดกเปนตนและราย

ชนิดนี้ ไมตองอาศัยคําประพันธชนิดอื่น เรื่องใดประพันธเปนรายยาว ก็ใหเปนรายยาวตลอดทั้งเรื่อง
ตัวอยาง อถ มหาสตฺโต ปางนั้นสมเด็จพระเวสสันดรอดุลดวงกษัตริย ตรัสทอดพระเนตรเห็น

พระอัครเรสถึงวิสัญญีภาพสลบลงวันนั้น พระทัยทาวเธอสําคัญวาพระนางเธอวางวาย จัดเอาวารีมาโสรจ
สรงลงที่พระอุระพระมัทรี หวังวาจะใหชุมชื่นฟนสมปฤดีคืนมา แหงนางพระยานั้นแล (รายยาวมหา

เวสสันดรชาดก กัณฑมัทรี)

บัญญัติรายยาว

คณะ คําในวรรคหนึ่ง ๆ ไมจํากัดจํานวนแนนอน วรรคหนึ่งจะมีกี่คําก็ได

สัมผัส คําสุดทายวรรคหนา สงสัมผัสไปยังคําใดคําหนึ่งในวรรคตอไปและสงรับกันเชนนี้ตลอดไป

จนจบราย
คําสรอย สุดทายบทรายยาว ลงดวยคําสรอย เชน นั้นเถิด นั้นแล นี้เถิด เปนตน

คณะและพยางค รายสุภาพบทหนึ่ง ๆ มีตั้งแต 5 วรรคขึ้นไป แตละวรรคมีคํา 5 คํา จะแตงสัก
กี่วรรคก็ได แตตอนตบตองจบดวยโคลงสอง

สัมผัส มีสัมผัสสงทายวรรค และมีสัมผัสรับเปนเสียงวรรณยุกตเดียวกันตรงคําที่ 1-2-3 คําใด
คําหนึ่งจนถึงตอนทาย พอจะจบก็สงสัมผัสไปยังบาทตนของโครงสองสุภาพตอจากนั้นก็บังคับสัมผัสตาม

แบบของโคลงสองสุภาพ จึงถือวาครบรายแตละบท สวนสัมผัสในนั้นไมบังคับ