Page 44 - E-Modul Pendidikan Bahasa Bali SD
P. 44
ring pamaos lan nguratiang bebaosannyane. Pangurati jagi
maparilaksana
nudut kayun, nyokong, lan ngicen rasa ngaat majeng ring pamaos.
7) Madue kawagedan tata basa
Tata basa sane kabaos iriki inggih punika mapaiketan ring kruna, basa
basita, lengkara, wecana, utawi wecana sane kaanggen, lan anggah-
ungguhing basa Bali. Tios punika basa sane mapaiketan ring
agengalitnyan suara, wirama sane kaanggen mangda sida makarya
uleng kayun sane kauningang, dadosnyane sida mikolihang tetujon
mabebaosan sane kaptiang.
9.3 Tetujon Mabebaosan
Mabebaosan pinaka wewidangan basa sane madue tetujon. Tetujon
utama mabebaosan inggih punika pinaka sarana ngwetuang daging manah
rikala mabaos sareng anak tios (berkomunikasi). Mangda sida ngaturang
daging pakayunan sane anut, awinannya sepatutnyane sang pamaos sida
ngresepang indik sane kabaosang; lan sida nureksain daging bebaos majeng
ring sang sane mirengang; lan ipun patut uning ring dasar-dasar sane utama
ring kahanan bebaosan, manut ring kawentenan sane lumbrah utawi ring
soang-soang jadma. Manut Wendra (2005:5) tetujon mabebaosan wenten
tetiga sane lumbrah inggih punika
1) ngaturang piuning (memberitahukan), nguningayang (melaporkan)
2) namiu (menjamu), nglilayang kayun (menghibur)
3) ngrumrum (membujuk), ngajakin (mengajak), nesek (mendesak),
nyantenang (meyakinkan).
Mabebaosan Pinaka Kawagedan Mabasa Bali
Kawagedan mabasa Bali medue petang paletan kawagedan inggih punika:
1) Kawagedan nguratiang
2) Kawagedan mabebaosan
3) Kawagedan ngwacen
4) Kawagedan nyurat
(Haris, 1977: 9; ring Wendra, 2005: 7)
Kawagedan mabasa punika biasane kapikolihang maundagan mawit
saking malit kakawitin antuk kawagedan nguratiang, usan punika mabebaosan,
wus punika ngwacen, lan nyurat. Kawagedan nguratiang lan mabebaosan
kaplajahin sadurung ngranjing ring sekolah. Kawagedan ngwacen lan nyurat
biasane kaplajahin sausan malinggih ring sekolah. Ring kahuripan sarahina-
rahina nganggen 4 kawagedan punika nenten pateh. Puniki kajantenang olih T.
Rankin sangkaning seseleh (observasi) ring 68 jadma mawit saking pakaryan
lan jabatan mawit kalih sasih.
41