Page 29 - ΑΝΤΙ - Τεύχος 23

τῂν προσωρινὴ θεραπεία του ὁ Ρὶτσος εἶχε συνεργαστεῖ στῆν σμένων ποιημάτων του, μ’ ὃλες τὶς δυνατὲς ἐρμηνευτικές συν-

« ξργατικὴ Λέσχη» ὡς ἠθοποιὸς κι’ αὐτοδίδακτος σκηνοθέτης, έπειές του. Oi συγκεκριμένες ἱστορικὲς ἀναφορὲς εἶναι πολὺ

éWu ἀργότερα ἀπασχολήθηκε βιοποριστικὰ καὶ 016 «Θέάτρο περισσότερες ἀπ’ ὅ,τι φαίνεται νὰ ἐπιτρέπει μιὰ πρώτη, «λυ-

Κυψέλης», ὅπου έπαιζε δεύτερους ρόλους σ’ ἐπιθεωρήσεις κι· ρικὴ» ἀνάγνωση τοῦ ἔργον του.

ἀνάλιογα λαίκὰ θεάματα, καὶ παράλληλα ὡς ,ἐπιμελητὴς ἐκδό- ’Έτσι λ.χ. ἡ σύνθεχη ἐνὸς πολύστροᾳου ποιήματος «Στὸ

080W στὸν «Γκοβόστη», ποὺ ήταν κι· ὁ πρῶτος ἐκδότης του. Στὰ Μὰρξ» ἀπ’ τὰ «Τρακτέρ» (HA 48-50)5 μπορεῐ νὰέξηγηθεῑ, ἂν

1935 κυκλοφόρησε ἡ δεύτερη ποιητική του συλλογή, οἱ « Πυρα- συνδεθεῖ μὲ τὴν ἱστορική «ἀφορμὴ» ποῦ πιθανώτατα τὸ ἐκμαί-

μίδες», μὲ ποιήματα γραμμένα σιὴν περίοδο 1930-1935, καὶ τὸ ευσε, δηλαδὴ τὰ 5οχρονα ἀπ’ τὸ θάνατο τοῦ Κ. Μὰρξ ( 14 Μάρτη

ἑπόμενο ἐτός, ἀμέσως μετὰ τὶς 9 τοῦ Μάη, 6 «Ἐπιτάφιος», που 1933), ποὺ γιορτάστηκαν «ἐπίσημα» καὶ στὴν Ἑλλάδα (EK. 111

ἐπιστενάζει τὴν πρώτη φάση τῆς δημιουργίας του. 494-495).“ Ἀνάλογα ἡ πολύστιχη ἐξυμνηση τῆς Σοβιετικῆς

Ἔνωσης 0‘ ἕνα ὁλόκληρο ποίημα τῶν «[Γρακτὲρ» (((ΕΣΣΔ»; HA

51-53) 111’ οἱ ἐπανειλημμένες ἀποστροφές κι“ ἐπικλήσεις στῆν

Ἡ περίοδος αὐτὴ δὲν ἠταν μόνο για τὸ P1100 προσωπικά, ΕΣΣΔ καὶ 016 «Βορρά» σὲ διάφορα ποιήματα τῶν «Πυραμί-

καὶ γιὰ ὁλόκληρη τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Εὐρώπη μιὰ ἐποχὴ δων» (HA 98, ΠΙ, 124, 129) μποροῦν νά ἑρμηνευτοῦν σωστά, ἂν

ὸξυτατης κρίοης. Τὸ οἱκονομικὸ κρὰχ ποὺ ἀπ’ τὰ 1929 ἀρχισε συνδυαστοῦν μὲ τὴν ἒντονη φιλοσοβιετικὴ στάση τοῦ K_KE τὴν

yd σαρῶνει τὰ χρηματιστήρια τῆς Ν. Ὑόρκης καὶ τοῦ Λονδίνου ἐποχή αὐτή, ἰδιαίτερα μετὰ τὰ 1931, ποὺ ἀνάφερα παραπάνω

συμλῐᾱρέσυρε σὲ παγκόσμια κλίμακα καὶ τοὺς φιλελεύθερους καὶ ποὺ ἐκδηλώνεται σέ κάθε σχεδὸν σελίδα τῶν Ἐπίσημων

σῐικοὺς θεῳοὺς, ποὺ ἁποδείχνονταν ἀνίκανοι m” ἑπομένως Κειμένων τοῦ KKE τῆς ἴδιας ἐποχῆς.7

πξριτττοὶ γιὰ τὴν ἀντιμετῶπιση τῶν συνεπειῶν του. Ἡ διάσωση Στὴν ’ίδια ἐρμηνευτικὴ συνάφεια πρέπει νὰ ἐννοηθεῐ κι· 6

ἵης Οἰκονομικῆς βάσης τοῦ ἀστικοῦ κράτους φαινόταν στὰ μά- τίτλος τῆς πρῶτης αὐτῆς ποιητικῆς συλλογῆς τοῦ Ρίτσουῑ Τὸ

“a τῶν ἐκπροσώπων του ἀναγκαία ἐστω καὶ μὲ τὸ τίμημα τῆς «τρακτὲρ» δέν εἶναι ἁπλὰ ἓνα ἀντιπροσωπευτικὸ σῦμβολο τῆς

ᾰρῠης τοῦ πολιτικοῦ του ἐποικοδομήματος καὶ τῆς ἐμπλοκῆς σὲ λατρείας τῆς μηχανῆς γενικά, ἀλλὰ εἰδικότερα σύμβολο τῆς μτη-

νέθυς ἰμπεριαλιστικοὺς πολέμους. Ἡ ἐπιβολὴ τῆς ναζιστικῆς χανοποίησης καὶ κολλεκτιβοποίησης τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς

1:901101190110; ὡς ἐπίσημης κρατικῆς ἐξουσίας στὴ Γερμανία στὴν ΕΣΣΔ, ὁπως ἀκριβῶς μαρτυρεῖ ἡ συγκεκριμένη ποιητικὴ

(1933) κι’ ἡ ἐπικράτηση τοῦ Φράνκο σιὴν Ἵσπανία(1938) ἠταν συνάφεια τοῦ «συμβόλου» αὐτοῦ 016 ’ίδυο ποίημα («ΕΣΣΔ»;

0E δυὸ τελευταῖοι κρίκοι σὲ μυὰ σειρὰ ἁλυσιδωτῶν ἀντιδράσεων, HA 51 - πρβλ. HA 116) κι ὅπως προσεπιμαρτυροῦν μὲ τήν πεζή

των ὁποίων ἡ πυὸ πρὼιμη ἐκδήλωση εἶχε σταθεῐ ἡ κρατικοποί- τους γλῶσσα τ’ ἀντίστοιχα πολιτικὰ κείμεναίῐῇζ, 11 1, 259, 311,

ηῦη τοῦ ἰταλικοῦ φασισμοῦ (1922). 326, 380 κά).

Ἡ ἐξέλιξη στῆν Ἑλλάδα ἀκολούθησε παράλληλους δρό- Ἀλλες ποιητικές ἀναφορές τοῦ Ρίτσου σὲ ἱστορικὲς 1190-

PO ῖς, μιὰ κι’ ἡ χώρα αὑτὴ δὲν ἀποτελοῦσε παρὰ ἕνα ὑποκατά- γματικότητες τῆς ἐποχῆς του εἶναι ἡ μνεία τοῦ βενιζελικοῦ «ἰδι-

Οῒημα τοῦ ῖδιου οἰκονομικοῦ καὶ πολιτικοῦ συστήματος. Μα- ωνὺμου» (HA 46), ποὺ χρονολόγιόταν μὲν ἀπ’ τὰ 1929, που

ζῑκὴ ἀνεργία καὶ πληθωριῳὸς καί, ὡς αἰτιατὴ συνέκφανσή ὅμως στὰ χρόνια 1931-1934 εἶχε δρὲψει τοῦς πιὸ ὣριμους καρ-

τους, ἂνοδος τοῦ ἐργατικοῦ κινήματος ἧταν οἱ ἱστορικές της πούς του (ΕΚ, 111,313, 335, 357 κ.ἂ). Ὁ 1116 δψιμος ἀπ’ αὐτοὺς

συναρτήσεις. Ὁ κεντρικὸς φορέας τοῦ κινήματος αὐτοῦ, τὸ ἠταν ἡ ἵδρυση ἑνὸς ἀκόμα στρατοπέδου συγκέντρωσης στὴ

ΚΚΕ, ξεπερνοῦσε ἀκριβῶς τὴν ἐποχὴ αὑτὴ (1929-1931) τὶς Γσῡδο τὸ Min] τοῦ 1934, ποὺ ἀπ’ τοὺς πρώτους τρόφιμούς του

φραξιονιστικές του διαμάχες ἐπισφραγίζοντας μὲ τὴν ἐπέμβαση ἦτανὸ τότε δήμαρχος Καβάλας Δημ. Παρτσαλίᾰης. ‘H μνεία

της E.E. τῆς Κομμουνυστικῆς Διεθνοῦς τὴν ἐνταξή του στὴν Κο- τῆς Γαὺὸου ἀπ’ τὸ Ρίτσο στῆν «Ὠδὴ στὴ Χαρὰ» ἀπ’ τὴ δεῦτερη

μῑντέρν, ποὺ χρονολογιόταν ἢδη ἀπ’ τὰ 1920. Αὐτονόητο συμ- συλλογή του «Πυραμίδες» (HA 127) δέν εἶναι μόνο Eva; σαφὴς

παρακολούθημα τῶν δεσμῶν αὐτῶν τοῦ ΚΚΕ ἦταν, σέ διεθνὲς terminus post quem γιὰ τὴν άκριβέστερη χρονολόγηση τοῦ ποι-

ὲῒῑίπεδο, ἡ συμπαράσταση στῆ Σοβιετικὴ Ἒνωση, ποὺ θεωρή- ήματος, ἀλλὰ καὶ μιὰ εῦγλωττη μῳτυρία γιὰ τὴν «ἰδεολογικὴ»

θηκε ὡςό κύριος στόχος τῆς ἐκκολαπτόμενης φαοιστικῆς ἐπίθε- τοποθέτηση τοῦ ποιητῆ του.

σηξ, καὶ σὲ ἐθνικὸ πλαίσιο, ἡ διεξαγωγὴ τοῦ ἀντιφασιστικοῦ eH ἰδεολογικὴ αὐτὴ τοποθέτηση γίνεται ἀκόμα πιὸ διαφα-

ὰΥωνα κατὰ τοῦ ἀνερχόμενου ἑλληνικοῦ φασισμοῦ. Τὸ ἀπεργι· νής, ὅταν ὁριῳένες «λυρικές» ἐκφράσεις τοῦ Ρὶτσου ἀπαλλα-

αηὸ κύμα ποὺ κατάκλυσε τὸν ἑλληνικὸ χῶρο, κυρίως στὰ χρόνια γοῦν ἀπ’ τὸ ποιητικό τους φόρτισμα κί’ ἀναχθοῦν στῆν πεζολο-

Δ1931-1932, ἧταν μιὰ μόνο ἂψη αὐτοῦ τοῦ ἀγῶνα. γική, πολιτικὴ γλωσσικὴ πηγὴ ἀπ’ τὴν ὁποία ἀπλήθηκανῑ Οί

Ἡ ἀντίδραση τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας ἐκδηλώθηκε ἀκαρι- «ὑπεραξίας ὑδρατμοὶ» (ΠΑ 10) ἢ τὰ «ὁυὸ πρὸς τὰ πίσω βή-

αῖα; Στὰ 1929 ψηφίζεται ἀπ’ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο 6 Νόμος ματα» (ΠΑ 25) λ.χ., ποὺ-εῖναι σαφεῖς ἀπηχήσεις, τὸ πρῶτο τῆς

Υιὰ τὸ «ἰδιώνυμο», μὲ τὸν ὀποῖο ἐξασφαλιζόταν ῆ ἐξώδικη κα- πιὸ θεμελιακῆς ἀρχῆς τῆς μαρξιστικῆς οἰκονομία , τὸ δεύτερο

' ῒαπολέμηση τοῦ ἐργατικοῦ κινήματος. Ταυτόχρονα ἱδρύονται τοῦ τίτλου ἑνὸς πολὺ γνωστοῦ ἐργου τοῦ Λένιν, εῗναι ἐγκυρες,

ῖὰ πρῶτα στρατόπεδα συγκέντρωσης κι’ οἱ πρῶτοι τόποι ἐξο- ἂν καὶ ποιητικές, ἐνδείξεις τῶν θεωρητικῶν ἀναζητήσεων τοῦ

Nu; τῶν πολιτικῶν ἀντυτάλων τοῦ καθεστῶτος. Ἀπὸ κεῖ καὶ νέου Ρίτσου. Τέλος ἡ c χοντρὴ κοιλιὰ» τῶν καπιταλιστῶν καὶ

. πέρα ἡ - γιὰ 16v Μπρὲχτ κι’ ὅπως θὰ δοῦμε, καὶ γιὰ τὸ Ρίτσο, τῶν ὀργάνων τους, ποὺ εἶναι ἀντικείμενο τῆς ποιητικῆς εἰρω-

ἂνασχέσιμη- αὺτοκατάλυση τοῦ φιλελεύθερου ἀστικοῦ κρά- νείας στὰ «Γράμματα ἀπ’ τὸ μέτωπο» (HA 157) καὶ ποὺ ἔχει τὸ

, ‘0‘"; δὲν ἦταν παρὰ μιὰ πορεία μέσω φώκῶευμένων ἐκλογῶν ἀκριβές της ἀπίστοιχο στὴ «δημοκρατία τῶν κοιλαράδών» μιᾶς

καὶ δημοψηφισμάτων, ἀστυνομικῆς τρομοκρατίας, πολιτικῶν κομματικῆς πολιτικῆς φρασεολογίας (ΕΚ, 111, 504), ὑπογριψ·

δῦ φονιῶν καὶ στρατιωτικῶν πραξικοπημάτων τῶν ῐδυων τῶν μίζει τὴ στενὴ ἰδεολογικὴ ἐξάρτηση τοῦ Ρίτσου ἀπὸ ἕνα ὁρι-

ώπων του (1933,1935) 111' ἡ 4η Αὐγούστου 1936 μόνο ἡ σμένο πολιτικὸ μόρφωμα τῆς ἐποχῆς, ἀκόμα καὶ στὴν περί»

πτωση ποὺ αὑτὴ ἡ ἐξάρτηση μπορεῑ νὸ. ἐμπερικλείει τὸν κίνδυνο

ἁπλοῖκῶν ίδεολογικῶν σχηματοποιήσεων.

ᾞδὲετεκὲιςεὲεῑᾱπππᾝεωω ω.. Παρ· ὄλ’ αὐτὰ τὸν κίνδυνο αὐτὸ ο Ρίτσος τὸν μηδενίζει ὁχι

μόνο μέ τὴν ἐνταση, ἀμεσότητα κι· εἰλικρίνεια τῆς ποιητικῆς του
Ρίτωυ ἀπέναντι στὰ ἱστορικὰ γεγονότα τῆς ἐποχῆς του εἶναι συγκίνησης κι’ ἐκτέλεσης, ἀλλὰ καὶ μέ τὴν εὐρυτέρη ἰδεολογικὴ

δυνατὸ νὰ ἐπισημανθεῐ στὸ ποιητικό ’του ἐργο τῆς περιόδου
ἁρμολόγησή του μὲ τὰ ὑπερεθνικὰ ἱστορικὰ γεγονότα τῆς ἐπο-

1930-1936, καὶ ἡ ὲπισήμανση αὐτὴ μπορεῑ ἴσως μὲ τὴ σειρά της χῆς του. Ἀπ’ τὶς πολυάριθμες μαρτυρίες ἀναφέρω ἐνδεικτικὰ

νὰ κάνει δυνατὲς ἀλλες, θεαρητικότερες κι’ «αῐώητικότερες» μόνο τὴ μνεία τοῦ Ὀττακριγκ στὸ ποίημα «Ἀνίσχυροι» ἀπ’ τὰ

_ ἕπτιμήσεις τοῦ ἔργου του - γιὰ νὰ μὴν ἀναφέρουμε τ’ὁφελος «Τρακτέρ» (HA 38) — μνεία ποὺ χωρὶς τὴν ἀνάπλαση τῆς ἱστο-

‘ ἑνὸς πιθανότατα ἀκριβέστερου χρονολιῃικοῦ ἐντοπισμοῦ ὁρι- ρικῆς στιγμῆς στὴν ὁποία ἀναφέρεται θὰ παρέμενε γιὰ τὸ annex

29 .

",1’.\‘ ,