Page 36 - ΑΝΤΙ - ΤΕΥΧΟΣ 29 - 1975

ἠθικό, τυπικὸ κώδικα συμπεριφορᾶς. Ἐπὶ πλέον, ὑπάρχουν το- χίας. Τὸ πρόβλημα εἶναι πολὺ βαθύτερο. Πρόκειται για ἠθικὴ

μεῖς ἀνθρώπινης ἐκφρασης που δέν μποροῦν να θεωρηθοῦν καὶ νοοτροπία ποὺ παίρνει νομικὴ ἐκφραση καὶ κυριαρχεῐ όχι

μέσα ἀπὸ κανένα απὸ τα δύο αὐτα πρίσματα. Ἡ αγάπη δέν μόνο στα διοικητικα συμβούλια, στὶς διευθύνσεις καὶ τις ἐπι-

μπορεῖ να «τεχνικοποιηθεῖ» καί να παραμείνεε ἀγάπη. Τεχνολο- τροπές, ποὺ ἐν πάση περιπτώσει μποροῦν να αντικατασταθοῦν

γία ὅμως καὶ πολιτικὴ μπορεῐ να καθορίζουν τα πλαίσια μέσα μὲ μια είλικρινὴ καὶ αποφασιστικὴ προσπάθεια κάθαρσης,

στα ὁποῖα θα ἧταν δυνατὸν να ἀναπτυχθοῦν ὴ καλλιτεχνικὴ ἀλλα στα κατώτερα στελέχη τοῦ στρατοῦ, τῆς ἐκπαίδευσης, τῆς

ἐκφραοη καὶ ή ἀληθινὴ ἀγάπη. Τὸ ἴδιο καὶ ἡ ἐπιστήμη ἢ τεχνο- διοίκησης καὶ τῶν κοινωνικῶν ὀργανώσεων. Τὸ καθεστὼς ποὺ

λογία. Δὲν προσφέρει οὔτε ἐξασφαλίζει τὴν «καλὴ ζωή», Παρέ- κυριαρχεῑ, ἰδιαίτερα στίς κρατικὲς ὑπηρεσίες, στὸν ἐκπαιδευ-

χει ἁπλῶς τις δυνατότητες για τὴν πραγμάτωσή της. Τὸ κενὸ τικὸ καὶ ακαδημαῖκὸ κόσμο καὶ στὴν Ἐκκλησία, ἐκφράζει τὸ

ανάμεσα στῆ δυνατότητα καί τὴν πραγματοποίηση, τὸ καλύπτει συντηρητισμὸ καί τὴ μονολιθικότητα τοῦ συστήματος ποὺ συν-

ἡ πολιτικὴ. Ἡ πολιτικὴ μ’ ἄλλα λόγια εἶναι ή στιγμὴ τῆς ἀποφά- τελεῖ στὴ διαιώνιση τοῦ αὐταρχικοῦ πνεύματος. Τὸ καθεστὼς

σεως. Εἶναι δυνατὸν ô ἐπιστήμονας να ἀπουσιαζει τὴ στιγμὴ αὐτό, τὴν τελευταία ὀκταετία ἐδραιώθηκε πιά. Ἔτσι, μόνο ὁ

αυτη; ὑπερβολικα αἰσιόδοξος μπορεῐ ν’ αναζητήσει μέσα στίς ὑπάρ-

χουσες δομὲς τὴ φαντασία, τὴν ίδεολογία, τὸν προσανατολισμὸ

Θὰ ὲπικρατήσουν oi δυνάμεις τῆς σύνθεσης; καί τὴ νοοτροπία με τα ὁποῖα θα ἐξοπλισθεῖ ἡ πολιτικὴ καὶ

πνευματικὴ ἡγεσία τῆς χώρας, για να δημιουργήσει τὴν Ἑλ-

Σὲ μια χώρα σαν τὴ δική μας, πού, χωρὶς ὑπερβολή, βρί- λάδα τοῦ 2.000. Μόνο αὐτὸς που ἀδιαφορεῐ ἢ ἀγνοεῖ ἐντελῶς

σκεται σὲ απεγνωσμένη ἀναζήτηση ἐνὸς νέου πολιτισμοῦ (μια τὴν πραγματικότητα δέν ἀνησυχεῐ για τὸ εἶδος τῶν πολιτιστι-

προσπάθεια ποὺ ἐκφράζεται μέ διαφορετικα κάθε φορὰ συμ- κῶν καταβολῶν μὲ τὶς ὸποῐες «μπολιάζουμε» τὸν ἐλληνικὸ λαό.

βολα καὶ συνθήματα, ὅπως ἐκβιομηχάνιση, οἰκονομικὴ απο- Μόνον ὸ ὑπέρμετρα αἰσιόδοξος δὲ βλέπει τὸν κίνδυνο μιᾶς

γείωοη, ΝΑΤΟ, EOK, Νέα Δημοκρατία, σοσιαλισμὸς κ.λπ.), οἱ νέας ἀντίθεσης, ποὺ ἐρχεται να προστεθεῐ στίς τόσες αλλες που

συγκρούσεις τείνουν να διευρύνουν τὸ κενὸ ἀνάμεσα στοὺς δονοῦν τὴν ασχημάτιστη ακόμη ἐλληνικὴ κοινωνία.

στόχους (τὴν ἐπιθυμία) καί τα μέσα (τὶς δυνατότητες),’σὲ τέ- Παρ’ ὅλα αὔτα ὅμως, πιστεύω ὅτι ἡ μεταδικτατορικὴ ἑλλη-

τοιο σημεῐο, ὥστε να προκῦψει ἡ διάλυση τῆς κοινότητας. Οἱ νικὴ πραγματικότητα προσφέρει μια απὸ τὶς πιὸ σπάνιες εῦ-

ἀποστάσεις ἀνάμεσα στὸ φτωχὸ καὶ τὸν πλούσιο, τὸ νέο καί τὸ καιρίες ποὺ ἐχουν ποτε παρουσιαοτεῐ, στα τελευταῖα πενήντα

γέρο, τοὺς «μέσα» στὸ σύστημα καὶ τοὺς «ἐξω» ἀπὸ τὸ 01')- χρόνια, για μια δημιουργικὴ σῦνθεση ἀνάμεσα στὴν ἐπιστήμη

στημα, τὸν αριστερὸ καὶ τὸ δεξιό, εἶναι εὔκολο να ὃιευρυνθοῦν καὶ τὴν πολιτική. Αὔτό, εὐτυχῶς, αρχίζουν να τὸ ἀντιλαμβά-

’καὶ να πάρουν ἐξωφρενικὲς διαστάσεις. Οἱ παραδοσιακοί θε- νονται πολλές εὔαίσθητες συνειδήσεις. «Αὐτὴ τὴ· στιγμὴ ὁ πολι*

σμοὶ ἐλέγχου καὶ διαιτησίας ἀδυνατοῦν να λειτουργήσουν τικός μας ὁρίζοντας εἶναι τεχνητός», παρατηρεῑ ô καθηγητὴς

πάνωστίς νέες σχέσεις. Ἡ ἀδυναμία τῶν νέων πνευματικῶν, Κουμάντος. «Ἀπὸ παντοῠ μπορεῖ να ξεκινήσουν ἅνθρωποι τῆς

οἰκονομικῶν καί πολιτικῶν δυνάμεων να ἐκφρασθοῦν μὲ τὶς καλῆς δημοκρατικῆς θελήσεως για να συμπράξουν στὸν καλὸ

μορφές καὶ μέσα στα πλαίσια ποὺ ἐχει ἐπιβάλει τὸ ἑκάστοτε αγώνα. Καὶ οὔτε βέβαια θα πρέπει να τοὺς σταματήσει κάπο ια

«κατεστημένο», ὁδηγεῖ στῆν κοινωνικὴ πόλωση ποὺ ἀντανα- ἐξίσου τεχνητὴ“ αἴσθηση κομματικῆς πειθαρχίας πρὸς τίς ἐκλο-

κλᾶται στὴν πολιτική μας συμπεριφορα καὶ τοὺς πολιτικοὺς γικὲς κοινοπραξίες ποὺ τοὺς ἐπεστέγασαν». _

μας θεσμοὺς. Ἡ διαφωνία, ñ διαμαρτυρία καὶ ἡ αντίδραση ἐκ- Προῦπόθεση, λοιπόν, για να ἐπιτυχουμε τὴ σῦνθεση, εἰναι

φρὰζονται τότε συχνότερα στὸν ἐξωθεσμικό, ἐξωπολιτικὸ ἡ ἀπόλυτη συνειδητοποίηση ὅτι ὁ ἐπιστήμονας, καί ίδιαίτερα ô

χῶρο, ἐκεῖ ποὺ συνήθως λείπουν οἱ περιορισμοί, ποὺ ἐπιβάλ- κοινωνικὸς ἐπιστήμονας, εἶναι ἕνα κράμα απολιτικσῦ καὶ πολι-

λουν οἱ κανόνες τῆς ταξικα προσδιορισμένηςχσυνδιαλλαγῆς. Ἡ τικοῦ ανθρώπου. Ἀπολιτικός, μὲ τὴν έννοια ὅτι δὲν μπορεῐ να

θεσμοποιημένη ἠγεσία, εἴτε σαν κυβερνητικὴ πλειοψηφία, εἴτε οἰκειοποιηθεῖ αὐθαίρετα τὴ δύναμη ἢ τὸ προνόμιο τῆς ἐπιβο-

σαν αντιπολίτευση, κάτω ἀπὸ τέτοιες πιέσεις, εὔκολα ἐξελίσσε- λῆς ἀποφάσεων ποὺ καταργοῦν ἢ ἐπιβάλλουν αξίες. Θα τὸν

ται σὲ ἀδιάλλακτο «κατεστημὲνο» στὴν πρώτη περίπτωση, σε βροῦμε στα ἐρευνητικα γραφεῖα ἢ στα ἐργαστήρια να πειραμα-

ἁπόλυτη ἂρνηση στὴ δεύτερη, μὲ ἀποτέλεσμα τὸ πολιτικὸ παι- τίζεται, να συντάσσει προτάσεις, να προτείνει σχέδια καὶ ἐναλ-

χνίδι να ἐκφυλίζεται καὶ τέλος να ἐκλείπει. Πολιτικὴ καί ἐπι- λακτικές λύσεις. Δὲν ἐχει θέση στὸ τραπέζι τῆς ἐξουσίας στὴν

στήμη τότε, ὅπως καὶ ὁποιαδήποτε άλλη κοινωνικὴ δραστήρι- ἱεραρχία τῆς δύναμης. Σὲ διαφορετικὴ περίπτωση, ή «σοφὴ

ότητα, ἐκτροχιὰζονται καὶ γρήγορα παραχωροῦν τὴ θέοη τους τάξη» γίνεται «ἱθῦνουσα τάξη» καὶ μπορεῖ να παρουσιάσει τὴν

0’ ἕνα ἄλλο εἶδος παιχνιδιοῦ, ὅπου ὸ μοναδικὸς κανόνας εἶναι ἐπιστημονικα προσδιορισμένη «πρόοδο» σαν λαϊκὴ ἀπαίτηση,

ἡ δύναμη τοῦ ἰσχυρότερου. χωρὶς κανένα ἐρεισμα λαϊκῆς ἐντολῆς. Πολιτικός, μὲ τὴν ἐννοια

Ἐπί πλέον, ή συμφιλίωση ἐπιστήμης καὶ πολιτικῆς, ποὺ ση- ὅτι λόγω τῆς κοινωνικῆς του τοποθέτησης, προβαίνει στὴν αξι-

μαίνει λαϊκὸ ἐλεγχο πάνω στὴν τεχνολογία καὶ ὀρθολογισμένη ’ ολόγηση τῆς ἱεράρχησης τῶν ἀξιῶν ποὺ ἐπιβάλλεται ἀπὸ τὸ

πολιτικὴ ἀπόφαση, θα ἐπιτρέψει να αναπτυχθεῖ μια καινουρ- πολιτικὸ σύστημα, μια διαδικασία πού, ἐνῶ συντελεῖται μὲ ’

για νοοτροπία, ποὺ θα διευκολύνει στὴν ἀνάπτυξη μιᾶς διαφο- γνώμονα καθορισμένα «ἐπιστημονικα» κριτήρια, δέν ἀπομα-

ρετικῆς πνευματικῆς, ἐπιχειρησιακῆς καὶ πολιτικῆς ἠγεσίας. Ἡ κρύνεται απὸ τὸ «λαϊκὸ αἴσθημα» καί τὸ <ἷκοινωνικα σκό-

ἐμπλοκὴ ποὺ ὑπέστησαν οἱ μηχανισμοὶ «πολιτικῆς στρατεύ- πιμο». Σὲ διαφορετικὴ περίπτωσημῖ «ἰθύνουσα τάξη» γίνεται

σεως», ή κατάχρηοη τῶν πολιτικῶν ἐπεμβάσεων στὸν ἐπιστη- «σοφὴ τάξη» καί μπορεῐ να θυσιάσει τὴ λογικὴ καί τὴν ἀντι-

μονικὸ χῶρο καὶ ἠ άνευ ὅρων παράδοση τῶν πνευματικῶν κειμενικότητα στὴ συμβατικότητα καὶ στὴ στενα πολιτικὴ σκο-

ἱδρυμάτων τῆς χώρας στοὺς σκοποὺς τῆς δικτατορίας, καθιστᾶ πιμοτητα.

τὸ πρόβλημα ὀξύτερο. Ὕστερα ἀπὸ μια τόσο μακρόχρονη πα-

ραμονὴ στὸ «γύψο», τα μέλη τοῦ κοινωνικοῦ σώματος δὲν εἶναι Πανταζής Τερλεξής

εὔκολο να βροῦν τὴν εὔκαμψία καὶ να ἐπανακτήσουν τὴ λει-

τουργικότητά τους. Οἱ βασικές δομὲς διοίκησης, ἐκπαίδευσης,

ἐπιοτημονικῆς ἐρευνας καὶ καλλιτεχνικῆς έκφρασης κάθετα καὶ

ὁριζόντια, ’ἐξακολουθοῦν να εἶναι ἐπανδρωμένες ἀπὸ ατομα

ποὺ δήλωσαν δημόσια ἢ σιωπηρὰ, ἀπὸ πεποίθηση ἢ ἀπὸ ἀνά-

γκη, ὑποταγὴ στὴν τάξη πραγμάτων ποὺ θέλησε να ἐπιβάλει

μια κλίκα αὐταρχικα ἐκπαιδευμένων ήγετῶν ποὺ οὔτε ἐπιστή-

μονες ἦταν οὔτε πολιτικοί. Κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίφαση τῆς κάθαρ-

σης καί τοῦ ἐκσυγχρσνισμοῦ, εὐνόησαν καί, ἐδραίωσαν ἕνα

ἰσχυρό, κοινωνικὸ καὶ γραφειοκρατικὸ κατεστημένο. Ἡ οἰκο-

νομικὴ πρόοδος, ὅπου κι ἂν συντελέστηκε, ἦταν πορεία χωρὶς

προσανατολισμό, χωρὶς κοινωνικὴ βάση, μὲ αόριστα καὶ συγ-

κεχυμένα ὁρόσημα, ποὺ ὁδηγοῦσαν σὲ ἀδιέξοδα. Ἡ «πρόσ-

μιξη», για τὴν ὁποία μιλήσαμε στὴν ἀρχή, έγινε αὐθαίρετα. ‘H

ἀντίσταση τῶν διαφόρων κατεστημένων ποῦ δημιοῦργησε ἡ

ἑπταετία, εἶναι μεγαλὺτερη ἀπὸ ὅ, τι συνήθως πιστεύεται. Γιατί .

δέν πρόκειται μόνο για λίγα πρόσωπα, στῆν κορυφὴ τῆς ἱεραρ-

36