Page 13 - SPaceP สถานีบาลี

12 SpaceP สถานีบาลี

ไม่ต้องในเวลากลางคืนมีอยู่

๓. อิติ อตฺโถ

อธิบายความหมายบทตั้งที่ซ่อนเร้น (คุฬหตฺถ)

บางครั้ง พระอรรถกถาจารย์ หรือพระฎีกาจารย์ได้อธิบายความหมายของ
บทตั้งที่ซ่อนเร้น ยากต่อการเข้าใจ ให้กระจ่างแจ้ง โดยใช้ อิติ อตฺโถ

แปลว่า ความว่า, อธิบายว่า
อสทฺธมฺมนฺติ อสตำ นีจชนานำ ธมฺมำ เตหิ เสวิตพฺพนฺติ อตฺโถ. 10

คำาว่า อสัทธรรม(อสทฺธมฺมำ) ได้แก่ ธรรมของอสัตบุรุษ คือ คนตำ่าทราม
ความว่า ธรรมที่พวกอสัตบุรุษเหล่านั้นเสพสม

คำาว่า อสตำ นีจชนานำ ธมฺมำ แสดงอธิบายเพียงแค่ศัพท์ของคำาว่า อสทฺธมฺมำ
เท่านั้น โดยแสดงรูปวิเคราะห์ว่า อสตำ ธมฺโม อสทฺธมฺโม แปลง สต ใน อสต เป็น ส แล้ว

ซ้อน ท สำาเร็จรูปเป็น อสทฺธมฺโม (ธรรมของอสัตบุรุษ) ท่านได้อธิบายความหมายของ
คำาว่า อสทฺธมฺมำ (ธรรมของอสัตบุรุษ) ให้กระจ่างแจ้งต่อไปว่า หมายถึง ธรรมที่พวก

อสัตบุรุษนั้นซ่องเสพกัน โดยใช้ อิติ อตฺโถ ว่า เตหิ เสวิตพฺพนฺติ อตฺโถ

สัมพันธ์ของ อตฺโถ

สัมพันธ์ของ อตฺโถ ต้องสัมพันธ์กับบทตั้ง (สังวัณเณตัพพบท หมายถึง

บทที่ถูกอธิบาย) เช่น อสทฺธมฺมนฺติ ปทสฺส...อิติ อตฺโถ แปลว่า อรรถแห่งบทว่า
อสทฺธมฺมำ ว่า ... ดังนี้ ส่วนบทว่า นีจชนานำ เป็นบทอธิบายขยาย อสตำ (อสัตบุรุษ) ได้แก่

คนชั้นตำ่า
บทที่ถูกขยายกับบทขยาย โดยมาก มีวิภัตติ และพจน์เหมือนกัน ส่วนลิงค์

นั้นขึ้นอยู่กับบทที่ขยาย คือ หากบทขยายเป็นปุงลิงค์ก็เป็นปุงลิงค์เป็นต้น

10 วิ.มหา.อ. (บาลี) ๑/๓๙/๒๓๑.
คัมภีรญาณ