Page 14 - جریان‌شناسی لیبرالیسم اسلامی

‫جریان لیبرالیســـم اســلامی‬

‫دینـی مـی باشـد»‪12 16.‬‬
‫در ایــن اندیشــه‪ ،‬بــه آســانی احــکام و مفاهیــم دینــی‪ ،‬دنیایــی شــده و اعمــال دنیــوی‪ ،‬جایگزیــن‬
‫احـکام شـرع گردیـده اسـت‪ .‬ملکـم فرزنـد او ‪ -‬کـه پـدری روشـنفکر ایـران خوانـده مـی شـد ‪ -‬در‬
‫راه سـکولاریزه کـردن جامعـه مسـلمان ایـران پـای از پـدر فراتـر نهـاد‪ .‬وی خواهـان تحریـف اسـام‬
‫بـه منظـور گسـترش تمـدن بـود‪« :‬مـن متوجـه شـده ام کـه دیـن اسـام و تعصـب‪ ،‬مانعـی در راه‬
‫بسـط و انتشـار تمـدن‪ ،‬در میـان مـردم مسـلمان مـی باشـد‪ .‬بنابرایـن خـود را صـرف ایـن وظیفـه‬
‫مـی کنـم کـه شـالوده دیـن را سـاده کـرده و تعصبـات را از آن جـدا سـازم و تاریکـی و جهـل مـردم‬
‫شـرق را پراکنـده سـازم»‪ 17.‬فتـح علـی آخونـد زاده نیـز از منورالفکـران مشـهود تاریـخ معاصـر ایـران‬
‫اسـت‪ .‬نویسـنده کتـاب تشـیع و مشـروطیت او را یـک سکولاریسـت تمـام عیـار و مصمـم و یـک هـوا‬
‫خـواه جـدی تمـدن باختـر زمیـن خوانـده اسـت‪ .‬او در دیـن زدایـی بـر همفکـران خـود پیشـی گرفتـه‬
‫و مـی گویـد‪« :‬دیگـر گذشـت آن زمانـی کـه سـی خـود را فـدای مذهـب کنـد»‪ .‬تـاش روشـنفکران‬
‫لیبـرال در ایـران نتوانسـت نقـش مذهـب را در ایـران بـه طـور کامـل بزدایـد از ایـن روی برخـی از‬
‫اندیشـمندان ایـن دیـدگاه سـعی داشـتند بـا اسـتفاده از قـدرت مذهـب و بـه دسـت گرفتـن قـدرت‬
‫تفکـری التقاطـی از یـک دیـن شـخصی در ایـران بـه وجـود آورنـد کـه از آن مـی تـوان بـه عنـوان‬
‫شـکل گیـری اولیـن جرقـه هـای اندیشـه ی لیبرالیسـم ‪ -‬اسـامی مطـرح شـود‪.‬‬
‫‪ -۳‬مبانی لیبرالیسم ‪ -‬اسلامی‬

‫مبانـی فکـری تفکـرات لیبرالیسـم اسـامی‪ ،‬کـه در احزابـی ماننـد نهضـت آزادی و نیروهـای ملـی‪-‬‬
‫مذهبـی تجلـی دارد‪ ،‬بـر ترکیـب سـه مکتـب اسـام‪ ،‬ناسـیونالیزم و لیبرالیـزم اسـتوار اسـت‪ .‬نهضـت‬
‫آزادی پـس از آنکـه در سـال ‪ 1340‬ه‪.‬ش تشـکیل شـد‪ ،‬رسـم ًا اعـام کـرد‪« :‬مـا مسـلمانیم و ایرانـی و‬
‫مصدقـی»‪18 .‬ایـن تعبیـر‪ ،‬کـه در اسـناد نهضـت آزادی مضبـوط اسـت‪ ،‬نشـان دهنـده ی تأثیـر پذیـری‬
‫آنـان از دو مبنـای فکـری اسـام و ناسـیونالیزم اسـت‪ .‬تأکیـد مهنـدس بـازرگان رهبـر نهضـت آزادی‬
‫بـر بازگشـت بـه قـرآن و تجلیـل از مصـدق نیـز گویـای همیـن دو مبنـا اسـت‪19 .‬مبنـای لیبـرال ایـن‬
‫شـاخه‪ ،‬از کوشـش نهضـت آزادی و ملـی‪ -‬مذهبـی هـا بـرای تلفیـق اسـام بـا علـم جدیـد و پـای‬

‫فشـاری بـر مفاهیـم آزادی و دموکراسـی هویـدا اسـت‪.‬‬
‫تــاش مهنــدس بــازرگان بــرای تبییــن علمــی اســام کــه در آثــارش کامــ ًا واضــح اســت و بــه‬
‫عنـوان نمونـه اثبـات طهـارت آب کـه از طریـق قوانیـن تجربـی در کتـاب مطهـرات در اسـام‪ ،‬تحلیـل‬

‫مدد پور‪ ،‬محمد‪ ،‬درآمدی بر سیر تفکر معاصر‪ ،‬ج ‪ ،4‬تهران‪ ،‬انتشارات سوره‪ ،‬ص‪16 19‬‬
‫همان ‪17‬‬
‫‪.‬شفیعی فر‪ ،‬محمد‪ ،‬درآمدی بر مبانی فکری انقلاب اسلامی‪،‬قم‪ ،‬نشر معارف‪ 1378 ،‬ص ‪18 177‬‬
‫اشکوری‪ ،‬حسن یوسفی‪ ،‬در تکاپوی آزادی‪ ،‬ج ‪ ،1‬تهران‪ ،‬انتشارات قلم‪ ،1376 ،‬ص ‪19 345‬‬