Page 15 - جریان‌شناسی لیبرالیسم اسلامی

‫جریان لیبرالیســـم اســلامی‬ ‫‪13‬‬

‫نوگـرا و عصـری دیـن و تطبیـق اسـام بـا دموکراسـی و تـداوم ایـن نـوع افـکار از سـوی پیـروان او‪،‬‬
‫همـه حاکـی از تأثیـر مبنـای لیبـرال در ایـن شـاخه از جریـان التقاطـی اسـت‪ .‬ایـن دیـدگاه حتـی در‬
‫دفاعیـات مرحـوم بـازرگان در دادگاه نظامـی دوران پهلـوی در سـال ‪ 1341‬بـه وضـوح دیـده مـی شـود‬
‫‪ ،20‬امـا آنچـه در ایـن جریـان چـه در ابتـدا و چـه تـا بـه حـال وجـود دارد و مـی تـوان از آن بـه عنـوان‬

‫ضعـف اساسـی ایـن شـاخه جریانـی نـام بـرد‪ ،‬را مـی تـوان در دو چیـز برشـمرد‪.‬‬
‫‪ .1‬انفعال‪ ،‬تأثیر پذیری و احساس حقارت در برابر پیشرفت های دنیای غرب؛‬
‫‪ .2‬عدم اعتقاد به جامعیت اسلام‪.‬‬

‫پیـروان جریـان مـورد نظـر‪ ،‬معتقدنـد کـه اسـام ناقـص اسـت و از ایـن رو‪ ،‬کوشـیدند بـا اسـتفاده از‬
‫مکاتـب لیبـرال و ناسیونالیسـتی آن را کامـل نماینـد‪ .‬ایـن نکتـه همانگونـه کـه اشـاره شـد‪ ،‬از پیشـنهاد‬
‫آنـان بـرای عنـوان نظـام سیاسـی پـس از پیـروزی انقـاب اسـامی نیـز آشـکار مـی گـردد کـه در‬
‫برابــر پیشــنهاد «جمهــوری اســامی» از «جمهــوری دموکراتیــک اســامی» ســخن گفتنــد‪ .‬کلمــه‬
‫«دموکراتیـک» زاییـده همـان مبنـای التقاطـی بـود و البتـه بـا مخالفـت شـدید رهبـر انقـاب اسـامی‬
‫امـام خمینـی (ره) روبـه رو شـد‪ .‬امـام بـر «جمهـوری اسـامی نـه یـک کلمـه کـم و نـه یـک کلمـه‬
‫زیـاد» پـای فشـرد‪ .‬مهنـدس بـازرگان همچنیـن اعـام کـرد کـه قـرآن حکومـت و خلافـت را از آن‬
‫مـردم مـی دانـد‪ .‬بـه اعتقـاد وی در هیـچ جـای قـرآن و سـنت نـوع و خصوصیـات حکومـت اسـامی‬
‫مشـخص نشـده اسـت‪ .‬وی ایـن را ناشـی از حکمـت مـی دانـد‪ 21 .‬بـا ایـن دیـدگاه مـا شـاهد ایـن‬
‫موضـوع هسـتیم کـه تفکـرات جریـان لیبـرال اسـامی ولایـت فقیـه را نـه بـه عنـوان یـک اصـل‬
‫دینـی بلکـه تنهـا بـه عنـوان یـک بنـد قانونـی مـورد توجـه قـرار مـی دهنـد‪ .‬بـه گونـه ای کـه در‬
‫مجلـه کیـان در ایـن بـاره بـه طـور گسـترده بـه قلـم فرسـایی پرداختـه شـده اسـت و محمـد رضـا‬
‫خاتمـی بـه عنـوان دبیـرکل حـزب مشـارکت در ایـن بـاره مـی گویـد‪« :‬بـا هـر تفسـیری کـه از قانـون‬
‫اساسـی داشـته باشـیم نمیتوانیـم منکـر ایـن امـر شـویم کـه رهبـری بالاتریـن رکـن نظـام و دارای‬
‫بیشــترین اختیــارات اســت و اولیــن زاویــه جدایــی بیــن اصلاحطلبــان و محافظــه‌کاران از همی ‌نجــا‬
‫ایجـاد م ‌یشـود»‪ 22‬بـا توجـه بـه ایـن مبانـی ذکـر شـده مـی تـوان جریانـات لیبـرال اسـامی را در ‪10‬‬
‫حـوزه ی اصلـی از ابتـدای پیـروزی انقـاب تـا بـه امـروز تقسـیم بنـدی کـرد کـه میـان تمـام جریـان‬
‫هـای اصلـی لیبـرال مذهبـی هـا در جامعـه ایـران اشـتراک نظـری و فکـری دارد‪ ،‬ایـن موضوعـات را‬

‫شـامل مـوارد ذیـل اسـت‪:‬‬

‫همان‪ ،‬ص ‪20 285‬‬
‫شفیعی فر‪ ،‬محمد‪ ،‬ص ‪21 189‬‬
‫خاتمی‪ ،‬محمد رضا‪ ،‬هدف و وظيفه حكومت‪ ،‬تامين رفاه مردم است‪ ،‬خبرگزاری فارس‪22 ،1382/7/24 ،‬‬
‫‪http://www.farsnews.com/printable.php?nn=8207240017‬‬