Page 13 - جریان‌شناسی لیبرالیسم اسلامی

‫جریان لیبرالیســـم اســلامی‬ ‫‪11‬‬

‫‪ -3-2‬ورود لیبرالیسم به ایران‬

‫سلســله قاجاریــه‪ ،‬ارتبــاط ایــران را بــا غــرب بــه اوج رســاند‪ .‬گذشــته ازمســائل سیاســی و تحــت‬
‫الحمایــه بــودن شــاهان قاجــار‪ ،‬رابطــه گســترده آنهــا در عرصــه هــای اقتصــادی و نظامــی ســبب‬
‫تسـلط بیگانـگان بـر ایـران شـد‪ .‬از جملـه ترفندهـای غـرب بـرای تشـدید وابسـتگی ایـران‪ ،‬دعـوت از‬
‫شـاهان و کارگـزاران قاجـار بـرای سـفر بـه اروپـا و دیـدن پیشـرفت هـا صنعتـی و نظامـی غـرب بـود‪،‬‬
‫کـه ایـن سـفرها هـر یـک بـه نوبـه خـود تاثیـر شـگرفی در خودباختگـی دولتمـردان ایرانـی نسـبت‬
‫بـه غـرب برجـای گذاشـت‪ .‬شـگرد دیگـر غربـی هـا‪ ،‬ارتبـاط گسـترده بـا سـفرای اعزامـی ایـران بـه‬
‫اروپـا و مرعـوب و خودباختـه کـردن آنهـا بـود‪ .‬ایـن سـفرا پـس از چنـدی اقامـت در اروپـا هـر یـک‬
‫بـه مبلغـان سرسـخت فرهنـگ غـرب مبـدل مـی شـدند‪ .‬میـرزا حسـن ایلچـی نماینـده سیاسـی ایـران‬
‫در اروپـا‪ ،‬سـفیری بـود کـه متاثـر از بـی بنـد وبـاری هـای آن دیـار شـده و آرزو مـی کنـد فرهنـگ و‬
‫آداب مغـرب زمیـن در ایـران نیـز حاکـم شـود‪« :‬لنـدن طرفـه شـهری اسـت کـه شـاهزادگان عظیـم‬
‫الشـان و وزرا و امـرا وبـزرگان‪ ،‬بـه ایـن مهربانـی نسـبت بـه هـم‪ ،‬بـا زنـان آفتـاب طلعـت شـان‪ ،‬دسـت‬
‫بـه دسـت هـم داده‪ ،‬در سـماع و رود و سـرود کامرانـی کننـد‪ ،‬و غـم روزگار از دل بیالاینـد‪ .‬کاش ایـن‬
‫شـیوه اعیـان و اشـراف انگیـز در مملکـت مـا متـداول مـی گشـت»‪ .‬در مراجعـت بـه ایـران سـودای‬
‫تقلیـد ایرانیـان از آداب و فرهنـگ انگلیـس‪ ،‬در سـر سـفیر وابسـته‪ ،‬غوغـا مـی کنـد‪ .‬ایـن تقلیـد‪ ،‬چیـزی‬
‫جـز تقلیــد فکـری و علمــی از مبانـی لیبرالیســم وسکولاریسـم نبـوده اسـت‪ « :‬اگـر اهــل ایــران را‬
‫فراغـت حاصـل شـود و اقتبـاس از کار اهـل انگریـز بنماینـد‪ ،‬جمیـع امـور در کارشـان بـر وفـق صـواب‬
‫می‌گـردد»‪ 14.‬نماینـده سیاسـی ایـران عقـل گرایـی اومانیسـتی لیبرالیسـتی را یکـی از لـوازم ایـن تقلیـد‬
‫و اقتبـاس مـی دانـد‪ « :‬از لـوازم تقلیـد آن اسـت کـه حکمـای صاحـب فـن و عقـای انجمـن‪ ،‬عقـل‬
‫معـاش بـر عقـل معـاد‪ ،‬مقـدم دارنـد‪ .‬تـا سـر رشـته عقـل معـاد کماهـو حقـه در انـدک مدتـی بدسـت‬
‫آیـد»‪ .15‬ورود لیبرالیسـم بـه ایـران بـا نـام افـرادی ماننـد میـرزا یعقـوب پـدر میـرزا ملکـم خـان یـک‬

‫ارمنـی مسـلمان شـده همـراه اسـت‪.‬‬
‫او از پیشـگامان دنیایـی کـردن اسـام در ایـران بـود‪ ،‬کـه مناصـب سیاسـی نیـز داشـته اسـت‪ .‬وی‬
‫گوشـه ای از عقایـد خـود را در ایـن جمـات ابـراز کـرده اسـت‪« :‬امـروز ضـرورت عمـل بـه حکـم‬
‫جهـاد بـی اعتبـار شـده اسـت‪ .‬پـس از ایـن بایـد حکـم جهـاد را در کارهـای دنیـوی انجـام داد‪ .‬مثـا‬
‫در کارهـای خیـر و جلوگیـری از طغیـان سـیل‪ ،‬دسـته جمعـی کوشـید‪ .‬بـه عقیـده وی آبـادی و رونـق‬
‫سـایر کشـورها کـه معلـول تـاش دسـته جمعـی مـردم آنهـا در کارهـای دنیایـی بـوده‪ ،‬در حکـم جهـاد‬

‫سیر تفکر معاصر‪ .‬کتاب اول‪ .‬مددپور‪ .‬محمد‪ .‬ص ‪14 223‬‬
‫لیبرالیسم‪ ،‬رجبی‪ ،‬فاطمه‪ ،1389 ،‬ص ‪15 54‬‬