Page 11 - جریان‌شناسی لیبرالیسم اسلامی
P. 11
جریان لیبرالیســـم اســلامی 9
بهتریـن گـواه تاریخـی و نمونـۀ سیاسـی لیبرالیسـم فرانسـوی قـرن نوزدهـم شـخصی چـون فرانسـوا
گیـزو ( )Guizotاسـت کـه همچـون هم‌عصـر خـود الکسـی دو تکویـل برابـری شـرایط را محـور
اصلـی تاریـخ جدیـد اروپـا بررسـی م یکنـد .ولـی لیبرالیسـم گیـزو همچنیـن بـه ایـن اصـل توجـه
دارد کـه «قـدرت هیـچ اسـراری بـرای جامعـه نـدارد ،زیـرا جامعـه هـم دیگـر هیـچ معمایـی بـرای
قـدرت نـدارد».
بنابرایـن آنجـا کـه لیبرالیسـم آمریکایـی از فاصلـه میـان آزاد یهـای فـردی و نقـش دولـت سـخن
می‌گویــد ،به‌عکــس لیبرالیســم فرانســوی م یکوشــد تــا گســترۀ خصوصــی و گســترۀ عمومــی را
یکـی کنـد .ازاینـرو ،لیبرالیسـم فرانسـوی بسـط و توسـعه هـر چـه بیشـتر آزاد یهـای فـردی را در
سـاح تهای سیاسـی و اجتماعـی و فرهنگـی می‌بینـد کـه دولـت بـه منزلـه اراده مردمـی و حاکمیـت
ملــی نقــش موثــری در اداره آن ایفــا م یکنــد .بناتریــن از دیــدگاه لیبــرال هــای فرانســوی رهایــی
بی‌قیـد وشـرط اقتصـادی و سیاسـی از دولتـی کـه خـود را جمهوری‌خـواه و نماینـده مـردم م یدانـد
معنایـی نـدارد.
بـا ایـن اوصـاف شـاید بتـوان گفـت کـه ورود لیبرالیسـم بــه ایــران ازلحـاظ تفکـر و خـط مشـی
سیاســی تــا حــد زیــادی تحــت تأثیــر مســتقیم لیبرالیســم فرانســوی و اعتقــاد آن بــه آزاد یهــای
دموکراتیـک و کسـب وکار آزاد همیشـه بـا نی منگاهـی بـه نقـش مؤثـر دولـت و کارگـزاران آن همـراه
بـوده اسـت.
-2-2لیبرالیسم در جهان اسلام
ورود لیبرالیسـم بـه جهـان اسـام ،از دوران حکومـت عثمانـی آغـاز شـد .مصـر اولیـن سـرزمین در
جهـان اسـام بـود کـه ایـن مـرام و مسـلک در آن رسـوخ کـرده اسـت .محمـد علـی پاشـا در سـال
1789از طـرف سـلطان عثمانـی مامـور اخـراج فرانسـه از مصـر شـد .وی پـس از اسـتقلال مصـر
حکومـت سلسـله خویویـان را در آن کشـور بنیـان نهـاد .قبـل از بـه حکومـت رسـیدن محمـد علـی
نظریـه پـر نفـوذی در در مصـر رایـج بـود مبنـی بـر اینکـه عامـل عقـب ماندگـی و فرودسـتی مصـر،
فقـدان نیـروی نظامـی پیشـرفته و مجهـز اسـت بـر اسـاس ایـن نظریـه مطمئـن تریـن راه بـرای
جبـران عقـب ماندگـی و تجـدد حیـات ملـی ،ایجـاد ارتشـی قـوی و سـازمان یافتـه بـود .در اجـرای
ایـن نظریـه ،یـک رشـته اصلاحـات اساسـ ًا در ارتـش انجـام شـد تـا ارتشـیان بـا علـوم و فنـون
سـاحهای اروپایـی آشـنا شـوند .در حکومـت محمـد علـی ،بازسـازی هـا فراتـر از ارتـش رفـت و
تمـام سـاختار اجتماعـی و سیاسـی مصـر را در بـر گرفـت .دیدگاهـی کـه مبنـای ایـن تحـولات شـد،
ریشـه در تفکـر و فرهنـگ غربـی دارد و بـر دو اصـل لیبرالیسـم و ناسیونالیسـم اسـتوار بـود .برنامـه
