Page 86 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เกล็ดมณี
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

ก้านเกสรเพศเมียเชื่อมติดกันที่โคน มีขน มี 1-5 ผลย่อย ยาว 5-10 ซม. มีขนสั้นนุ่ม
ผลแก่สีแดง แตกแนวเดียว มี 1-4 เมล็ด รูปรี ยาว 1.5-3 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่
ปอขนุน, สกุล)
มีถิ่นก�าเนิดที่อินเดีย จีน เวียดนาม มาเลเซีย และอินโดนีเซีย ในไทยปลูกเป็น
ไม้ประดับ เมล็ดต้มหรืออบกินได้ รสชาติคล้ายเกาลัด
เอกสารอ้างอิง
Phengklai, C. (2001). Sterculiaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(3): 641.
Tang, Y., M.G. Gilbert and L.J. Dorr. (2007). Sterculiaceae. In Flora of China
Vol. 12: 306.
เกล็ดนาคราชใบคลื่น: ใบเรียงกระจายหรือเรียงชิดกัน แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่ม กลุ่มอับสปอร์มีเยื่อคลุม มีขนยาว
เรียงเป็นระเบียบหรือกระจายข้างละแถวใกล้เส้นกลางใบ (ภาพ: ภูจองนายอย อุบลราชธานี - TP)
เกล็ดมณี
Epirixanthes elongata Blume
วงศ์ Polygalaceae
ไม้ล้มลุกกินซาก สูง 5-20 ซม. ล�าต้นสีเหลือง เกลี้ยงหรือมีขนประปราย
ใบคล้ายเกล็ดขนาดเล็ก รูปสามเหลี่ยม ยาว 1-2.5 มม. ปลายยาวคล้ายหาง ไร้ก้าน
ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกที่ปลายกิ่ง ยาว 1-6 ซม. ใบประดับรูปไข่แกมรูปขอบขนาน
ยาวประมาณ 1 มม. ปลายยาวคล้ายหาง ขอบมีขนครุย ติดทนหรือร่วงก่อนติดผล
ไม่มีใบประดับย่อย ดอกสีขาวอมเหลือง กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน มี 5 กลีบ รูปไข่ เกาลัด: ช่อดอกห้อยลง กลีบเลี้ยงปลายเชื่อมติดกัน ผลแตกแนวเดียว มีขนสั้นนุ่ม (ภาพ: cultivated - RP)
ยาวประมาณ 1 มม. ปลายแหลมยาว กลีบดอก 3 กลีบ กลีบคู่บนรูปใบพาย ยาว แกแล
1.2-1.7 มม. เชื่อมติดกันประมาณกึ่งหนึ่ง กลีบล่างรูปคุ่ม ยาว 1.1-1.6 มม. เกสรเพศผู้
5 อัน ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกันประมาณ 1.4 มม. จานฐานดอกจักพูเดียว รังไข่มี Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner
2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลเม็ดเดียว ก้านเกสรเพศเมียยาว 0.6-1 มม. ผลแห้งไม่แตก วงศ์ Moraceae
รูปคล้ายไต กว้างประมาณ 1 มม. เมล็ดรูปรีขนาดเล็ก สีด�า ชื่อพ้อง Vanieria cochinchinensis Lour.
พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ เวียดนาม คาบสมุทรมลายู สุมาตรา ชวา ไม้พุ่มหรือรอเลื้อย มีหนามยาวได้ถึง 4 ซม. น�้ายางสีขาว หูใบร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน
บอร์เนียว และหมู่เกาะโมลุกกะ ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทุกภาค ขึ้นบนซากใบไม้ รูปรี รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 14 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่มหรือเกลี้ยง
ใต้ร่มเงาในป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 600 เมตร ก้านใบยาว 0.3-2 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นหรือคล้ายช่อเชิงลดสั้น ๆ
ใบประดับขนาดเล็ก กลีบรวม 4 กลีบ เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มีขนประปราย
สกุล Epirixanthes Blume มี 5 ชนิด ส่วนใหญ่พบในภูมิภาคมาเลเซีย ในไทย ช่อดอกเพศผู้ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ตามซอกใบ ก้านช่อยาว 0.3-1 ซม. ช่อเส้น
มีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “epi” ด้านบน และ “xanthos” สีเหลือง ผ่านศูนย์กลาง 0.3-1 ซม. กลีบยาว 1-1.5 มม. เกสรเพศผู้ 4 อัน ยาวประมาณ
ตามลักษณะลำาต้น 1 มม. ช่อดอกเพศเมียก้านช่อยาวประมาณ 1 ซม. กลีบยาวประมาณ 1 มม. ขยาย
ในผล ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียยาว 2-3 มม. บิดงอ ผลเชื่อมติดกัน
เอกสารอ้างอิง
Pendry, C. (2001). Polygalaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(3): 498-499. เส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 ซม. สุกสีแดงอมส้ม
พบที่ศรีลังกา อินเดีย ภูฏาน จีน ญี่ปุ่น ไต้หวัน ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ฟิลิปปินส์ นิวกีนี ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทุกภาค เนื้อไม้แก้ไข้
ท้องร่วง บ�ารุงก�าลัง ขับปัสสาวะ ต้านเชื้อไวรัส ให้สีเหลืองใช้ย้อมผ้าไหม

สกุล Maclura Nutt. มีประมาณ 10 ชนิด พบในอเมริกาเหนือและใต้ แอฟริกา
เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ชื่อสกุลตั้งตามนักธรณีวิทยาชาวอเมริกัน
ที่เกิดในสกอตแลนด์ William Maclure (1763-1840)
เอกสารอ้างอิง
Berg, C.C., N. Pattharahirantricin and B. Chantarasuwan. (2011). Moraceae in
Flora of Thailand Vol. 10(4): 655-656.
Wu, Z., Z.K. Zhou and M.G. Gilbert. (2003). Moraceae. In Flora of China Vol. 5: 35.

เกล็ดมณี: ไม้ล้มลุกกินซาก ช่อดอกแบบช่อเชิงลด กลีบคู่บนรูปใบพาย เชื่อมติดกันประมาณกึ่งหนึ่ง เมล็ดสีด�า
(ภาพ: ศรีพังงา พังงา - SSi)
เกาลัด
Sterculia monosperma Vent.
วงศ์ Malvaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. หูใบคล้ายรยางค์ ร่วงเร็ว ใบรูปรีหรือรูป
ขอบขนาน ยาว 8-30 ซม. เส้นแขนงใบเรียงจรดกันใกล้ขอบใบ เส้นโคนข้างละ
1 เส้น ก้านใบยาว 2-5 ซม. ช่อดอกห้อยลง ยาว 20-30 ซม. มีขนประปราย
ดอกเพศผู้จ�านวนมาก ดอกเพศเมียมีน้อยกว่า ใหญ่กว่าเล็กน้อย ก้านดอกยาว
ประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยงยาวประมาณ 1 ซม. เชื่อมติดกันประมาณกึ่งหนึ่ง ปลาย แกแล: ไม้พุ่มหรือรอเลื้อย มีหนามยาว ใบเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ผลเชื่อมติดกัน (ภาพดอก:
เชื่อมติดกัน ขอบมีขน เกสรเพศผู้ 10 อัน ก้านชูเกสรร่วมเรียวยาว อับเรณูไร้ก้าน ชุมพร - PK; ภาพผล: สุราษฎร์ธานี - RP)

66

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 66 3/1/16 5:14 PM