Page 88 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

แก้วทับทิม
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

1-3 ช่อ แต่ละช่อมี 1-3 ดอก ก้านช่อยาว 2.5-4 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 8 มม. ถึงรูปใบหอก หรือรูปเคียว ยาว 5-16 ซม. ปลายแหลมยาว โคนเบี้ยวเล็กน้อย
กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 5-6 มม. ดอกสีขาว ยาว 4.7-5 ซม. ด้านนอกมีขนหนาแน่น เส้นแขนงใบข้างละ 9-16 เส้น ก้านใบยาว 1-2 ซม. ช่อดอกมี 1-5 ช่อ แต่ละช่อมี
ด้านในกลีบปากล่างมีปื้นสีเหลืองเข้ม 2 แนว ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 2-4 ดอก มีต่อมสีม่วงแดงกระจาย ก้านช่อยาว 6-8.5 ซม. ก้านดอกยาว 2-3 มม.
3.8 ซม. มีขนสั้นหนาแน่น กลีบเลี้ยงสีม่วงเข้ม รูปใบหอกปลายมน ยาว 2.5-3 มม. ดอกสีม่วงอมแดง โคนสีขาว
พืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะที่อ�าเภอแว้ง และสุคิริน จังหวัดนราธิวาส ขึ้นตาม ปลายกลีบสีขาวอมเหลือง ยาวประมาณ 2 ซม. ด้านนอกมีขนประปราย ด้านใน
ป่าดิบชื้นใกล้ล�าธาร ความสูงระดับต�่า ๆ มีตุ่มเล็กและขนประปรายรอบปากหลอดกลีบ ก้านเกสรเพศเมียยาว 1.3-1.8 ซม.
มีขนสั้นหนาแน่น ผลเหยียดตรง ยาว 2.5-3.5 ซม. มีขนประปราย
แก้วทับทิม พืชถิ่นเดียวของไทย พบเฉพาะที่สุคิริน และสุไหงโกลก จังหวัดนราธิวาส ขึ้นตาม
Codonoboea reptans (Jack) C. L. Lim ป่าดิบชื้น ความสูง 200-300 เมตร
ชื่อพ้อง Didymocarpus reptans Jack, Henckelia reptans (Jack) Spreng. แก้วอัคนี
ไม้ล้มลุก แตกกิ่งต�่า สูง 10-30 ซม. มีขนสั้นหนาแน่นตามแผ่นใบด้านล่าง
ช่อดอก กลีบเลี้ยง และผล ใบรูปรี ยาว 3-10 ซม. แผ่นใบด้านล่างมักมีสีม่วงแดง Codonoboea inaequalis (Ridl.) Kiew
เส้นแขนงใบข้างละ 8-10 เส้น ก้านใบยาว 1-2 ซม. ช่อดอกมี 1-3 ดอก ก้านช่อยาว ชื่อพ้อง Didymocarpus inaequalis Ridl., Henckelia inaequalis (Ridl.) A. Weber
3.5-4.5 ซม. ก้านดอกยาว 5-8 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 4-5 มม. ดอกสีขาวหรือ ไม้ล้มลุก แตกกิ่งต�่า สูง 10-50 ซม. มีขนสั้นหนาแน่นตามกิ่งอ่อน แผ่นใบ
อมม่วง ยาวประมาณ 2 ซม. ด้านนอกมีขนสั้นประปราย ด้านในสีเหลืองอ่อน ทั้งสองด้าน ช่อดอก และกลีบเลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปรีถึงรูปใบหอก มักเบี้ยว
ด้านล่างมีปื้นสีเหลือง 2 แนว และเส้นสีน�้าตาลอมม่วงแซม ก้านเกสรเพศเมีย ยาว 2.5-8 ซม. เส้นแขนงใบข้างละ 6-12 เส้น ก้านใบยาว 0.5-2 ซม. ช่อดอกมี
ยาว 1.2-1.3 ซม. มีขนสั้นละเอียด ผลยาว 3-3.5 ซม. ผลอ่อนสีม่วงแดง 2-4 ดอก ก้านช่อยาว 2-3 ซม. ก้านดอกยาว 0.3-1 ซม. กลีบเลี้ยงโคนสีม่วงแดง
พบที่คาบสมุทรมลายูและสุมาตรา ในไทยพบทางภาคใต้ตอนล่างที่ยะลา ขึ้นตาม รูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 3-4 มม. ดอกสีขาวอมม่วงหรือชมพู ยาว 4.5-5 ซม.มี
ป่าดิบชื้น ความสูง 100-800 เมตร เป็นชนิดที่มีความผันแปรสูง แยกเป็น var. ขนประปราย หลอดกลีบด้านในสีขาว มีตุ่มเล็ก ๆ รอบปากหลอดกลีบ ด้านล่าง
modesta (Ridl.) C. L. Lim และ var. monticola (Ridl.) C. L. Lim ลักษณะ มีปื้นสีเหลือง 2 แนว ก้านเกสรเพศเมียยาว 3-3.5 ซม. มีขนละเอียด ผลเหยียดตรง
ทางสัณฐานแตกต่างกันยังไม่ชัดเจน ซึ่งในไทยมีรายงานเฉพาะชนิดย่อยที่สอง ยาว 3-5 ซม. มีขนประปราย
พบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่สงขลา และยะลา ขึ้นตาม
แก้วบุษรา ซอกหินหรือบนดินในป่าแคระตามยอดเขาที่มีหินโผล่ ความสูง 500-900 เมตร
Codonoboea filicalyx (B. L. Burtt) D. J. Middleton เอกสารอ้างอิง
ชื่อพ้อง Henckelia filicalyx B. L. Burtt Burtt, B.L. (2001). Flora of Thailand: annotated checklist of Gesneriaceae. Thai
Forest Bulletin (Botany) 29: 81-109.
ไม้ล้มลุก ทอดนอน ล�าต้นสั้น มีไหลยาวได้ถึง 30 ซม. มีขนสั้นนุ่มตามล�าต้น Kiew, R. and C.L. Lim. (2011). Names and new combinations for peninsular
แผ่นใบทั้งสองด้าน ช่อดอก กลีบเลี้ยง และผล ใบเรียงชิดกันที่ปลายยอด รูปรี รูปไข่ Malasian species of Codonoboea Ridl. Gardens’ Bulletin Singapore 62(2):
หรือรูปใบหอก ยาว 4.5-10 ซม. ปลายแหลมหรือมน ขอบเรียบ แผ่นใบด้านบน 253-275.
มีขนคล้ายไหมสีขาวเป็นลายตามแนวเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ เส้นแขนงใบ Middleton, D.J., A. Weber, T.L. Yao, A. Sontag and M. Möller. (2013). The
ข้างละ 4-8 เส้น ก้านใบยาว 1.5-4 ซม. ช่อดอกมีดอกเดียว ก้านช่อยาว 2.5-3.5 ซม. current status of the species hitherto assigned to Henckelia (Gesneriaceae).
Edinburgh Journal of Botany 70(3): 385-404.
ก้านดอกยาวประมาณ 3 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 7-8 มม. ดอกสีเหลืองอ่อน
โคนสีขาว ยาว 3.5-4.5 ซม. ด้านนอกมีขนสั้น ด้านในคอหลอดมีตุ่มเล็ก ๆ กลีบปาก
ด้านล่างมีปื้นสีเหลืองเข้ม 2 แนว ก้านเกสรเพศเมียยาว 3-3.5 ซม. มีขนสั้นนุ่ม
ผลยาว 2-3 ซม.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ตอนล่างที่นราธิวาส ยะลา ขึ้นตามสันเขาใน
ป่าดิบชื้น ความสูง 300-1100 เมตร

แก้วพรหมมินทร์
Codonoboea pumila (Ridl.) C. L. Lim
ชื่อพ้อง Didymocarpus pumilus Ridl., Henckelia nana (Ridl.) A. Weber แก้วน�้าค้าง: C. hispida ก้านใบสั้น ช่อดอกมี 1-3 ดอก กลีบเลี้ยงรูปแถบ กลีบดอกด้านในมีปื้นสีเหลือง 2 แนว มี
เส้นสีม่วงแดงแซม (ภาพซ้าย: ยะลา - MP); แก้วน�้าค้าง: C. appressipilosa ใบเรียงเวียน โคนสอบ เส้นแขนงใบ
ไม้ล้มลุก ทอดนอน ล�าต้นสั้น มีไหลแยกออกด้านข้าง มีขนสั้นนุ่มหนาแน่น จ�านวนมาก ไร้ก้าน กลีบดอกด้านในกลีบปากล่างมีปื้นสีเหลืองเข้ม 2 แนว (ภาพขวา: นราธิวาส - MP)
ตามยอด แผ่นใบทั้งสองด้าน มีประปรายตามช่อดอก กลีบเลี้ยง กลีบดอก และผล
ใบเรียงชิดกันที่ปลายยอด รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 4.5-7.5 ซม. ปลายกลมหรือแหลม
เส้นแขนงใบข้างละ 6-10 เส้น ก้านใบยาว 1-4.5 ซม. ช่อดอกมีดอกเดียว ก้านช่อยาว
4-6.5 ซม. ก้านดอกยาว 3-5 มม. กลีบเลี้ยงมีสีม่วงแดงแต้ม รูปไข่ ยาว 1.2-3 มม.
ดอกสีขาวอมม่วงอ่อน ๆ ยาวประมาณ 2 ซม. ก้านเกสรเพศเมียยาว 1-1.5 ซม. มี
ขนสั้น ผลยาว 1.3-2.5 ซม. ผลอ่อนสีม่วงแดง
พบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา ขึ้นตามป่าดิบเขา
ความสูง 1400-1500 เมตร

แก้วสุไหงโกลก
Codonoboea kolokensis (B. L. Burtt) D. J. Middleton
ชื่อพ้อง Henckelia kolokensis B. L. Burtt
ไม้ล้มลุก ล�าต้นตั้งตรง สูง 20-60 ซม. มีขนสั้นนุ่มหนาแน่นกิ่งอ่อน แผ่นใบ
ด้านล่างมีขนตามเส้นกลางใบและเส้นแขนงใบ ช่อดอก และกลีบเลี้ยง ใบรูปรี แก้วทับทิม: ใบเรียงตรงข้าม ช่อดอกมี 1-3 ดอก กลีบดอกด้านในมักมีสีเหลืองอ่อน ด้านล่างมีปื้นสีเหลือง 2 แนว
และเส้นสีน�้าตาลอมม่วงแซม (ภาพ: ยะลา - MP)

68

59-02-089_001-112 Ency_new1-3_J-Coated.indd 68 3/1/16 5:16 PM