Page 7 - iqna-rayehe-148-1-2

‫ویژ ‌هنامهبررسی‬ ‫اسـت‪ .‬دو بیـت اول منسـوب بـه مولاناسـت‪،‬‬ ‫وجــود از نیســتان ازل و ابــد هــم کــم شــده اســت کــه‬
‫ولـی در آثـار او یافـت نشـده و بیـت سـوم‬ ‫علامتـی اسـت از مشـکلات گفتـه و ناگفتـه ایـن روزگار‬
‫اندیش ‌ههایقرآنیمولانا‬
‫هــم از غزلیــات حافــظ شــیرازی اســت‪.‬‬ ‫پرحــرف و حدیــث‪.‬‬
‫شماره ‪148‬‬ ‫مهمـــت نیســـت ایـــن شـــعرها از چـــه کســـی اســـت و‬
‫حافــظ ســروده اســت یــا مولانــا! مهــم محتــوای ایــن‬ ‫حــالا اجــازه بدهیــد بپردازیــم بــه مصــداق‬
‫روایت‬ ‫شعرهاســت کــه الهــی بــودن نســبت انســان را روایــت‬ ‫نــی و اینکــه «ایــن نــی» چیســت یــا‬
‫م ‌یکنـــد و اینکـــه انســـان از آســـمان بـــه زمیـــن آمـــده‬
‫شاعری در میان شاعران‬ ‫و در خاکـــدان طبیعـــت گرفتـــار شـــده اســـت‪ .‬حـــالا‬ ‫کیســت؟‬
‫بـــرای اینکـــه بعدهـــا خواننـــدگان ایـــن کتـــاب فکـــر‬ ‫«ایـن نـی» نشـان م ‌یدهـد کـه مولانـا «نـی» را نزدیـک‬
‫سـالها طبـع خـود را م ‌یآزمـود و م ‌یپـرورد‪،‬‬ ‫نکننـــد کـــه مـــن صوفـــی هســـتم‪ ،‬م ‌یخواهـــم از کلام‬ ‫م ‌یبینــد و بــه همیــن دلیــل‪ ،‬مــن تکــرار م ‌یکنــم‬
‫ب ‌یآنکـه شـعرش را بـر کسـی بخواند یـا آنها‬ ‫خداونـــد شـــاهد بیـــاورم‪ .‬قـــرآن م ‌یفرمایـــد‪« :‬انـــالله و‬ ‫نســخ ‌ههایی کــه «از نــی» ضبــط کرد‌هانــد‪ ،‬نادرســت و‬
‫درسـت ثبـت و ضبـط کنـد‪ .‬امـروز از مولوی‬ ‫انـــا الیـــه راجعـــون‪ ».‬مـــا از حقیـــم و بـــه ســـوی حـــق‬ ‫ناصوابنـد‪« .‬نـی» بـرای مولانـا نزدیک اسـت‪ ،‬چون احسـاس‬
‫در کنـار سـنائی‪ ،‬عطـار نیشـابوری و حافـظ‪،‬‬ ‫بازم ‌یگردیـــم‪ .‬ســـرانجام مـــا بازگشـــت بـــه حـــق اســـت‪.‬‬ ‫فـراق اولیـن احسـاس اوسـت‪ .‬بـرای مـردی همچـون مولانا‪،‬‬
‫بـه عنـوان یکـی از ارکان ادب عارفانـه یـاد‬ ‫مـــا بـــه اصـــل خودمـــان بازخواهیـــم گشـــت‪ .‬از همیـــن‬
‫مـی شـود‪ .‬و ایـن درسـت اسـت کـه ادبیـات‬ ‫جـــا شـــما م ‌یتوانیـــد ملاحظـــه کنیـــد کـــه نـــوای نـــی‬ ‫اولیـن احسـاس حـس جدایـی و فـراق اسـت‪.‬‬
‫عارفانـه ایـران‪ ،‬نقطـه اوج خود را در سـیمای‬ ‫مولانــا تــا چــه حــد بــا نــوای قــرآن کریــم هماهنــگ‬
‫معنـوی مولانـا و مثنـوی او نشـان مـی دهد‪.‬‬ ‫چ ‌هبســا بتــوان از عمومیــت ایــن حــس‬
‫زری ‌نکـوب از تاثیرپذیـری مولانـا از متن ّبـی‬ ‫اســـت‪.‬‬ ‫ســخن گفــت و ایــن ســؤال را مطــرح کــرد‬
‫سـخن مـی گوید و ایـن که وی قطعـاً با افکار‬ ‫کــه چــرا اولیــن احســاس احســاس فــراق‬
‫و اندیشـ ‌ههای شـاعران پیش از خود آشـنایی‬ ‫بــرای اثبــات ایــن موضــوع م ‌یتــوان بــه‬
‫هنـری ادبـی داشـته اسـت‪ .‬در همین راسـتا‪،‬‬ ‫آیــات دیگــر قــرآن هــم اشــاره کــرد‪ ،‬از‬ ‫اســت؟‬
‫زری ‌نکـوب از آشـنایی احتمالـی مولانای بلخ‬ ‫جملــه و الــی الله المصیــر یــا آیاتــی کــه‬ ‫سـؤال سـهمناکی را مطـرح کردیـد‪ .‬ببینیـد انسـان آغـار‬
‫بـا شـاهنامه بلنـد ارج فردوسـی و انـوری و‬ ‫پایــان و بازگشــت امــور را بــه ســوی خــدا‬ ‫و انجــام دارد‪ .‬بــه طــور کلــی‪ ،‬هیــچ موجــودی ب ‌یآغــاز‬
‫نظامـی گنجـوی و خاقانـی مـوارد و نظایـری‬ ‫و ب ‌یانجــام نیســت‪ ،‬از جملــه انســان‪ .‬آیــا موجــود‬
‫نقـل م ‌یکنـد کـه قابل تامـل و تعمق اسـت‪.‬‬ ‫م ‌یداننــد‪« :‬و الیــه ترجــع الامــور»‪.‬‬ ‫آگاه بــه «آغــاز» و«انجــام» خــودش م ‌یاندیشــد یــا‬
‫امـا چیـزی کـه اصـولاً جـای تردیـدی در آن‬ ‫همـه چیـز بـه خداونـد برم ‌یگـردد بـدون اسـتثنا ایـن‬ ‫نم ‌یاندیشـد؟ حداقـل انسـان چنیـن اسـت کـه بـه آغـاز‬
‫نیسـت‪ ،‬حضور جدی عطار و سـنایی در متن‬ ‫نــ ّص قــرآن کریــم اســت‪ .‬مــن از ایــن موضــوع تعبیــر‬ ‫و انجـام خـودش م ‌یاندیشـد‪ .‬سـؤال ایـن اسـت کـه آیـا‬
‫افـکار و انگار‌ههـای حضـرت مولاناسـت‪ ،‬کـه‬ ‫م ‌یکنـم بـه «نـی قـرآن کریـم» کـه نـوای عجیبـی دارد‪.‬‬ ‫اندیشـیدن بـه آغـاز اول اسـت یـا اندیشـیدن بـه انجـام؟‬
‫نـوای عارفان ‌هشـان از لابالی سـخنان افـت‬ ‫قــرآن نــی الهــی اســت و مولانــا از نــی وجــود خــودش‬
‫و خیزمنـد مولـوی بـه گـوش م ‌یرسـد‪ .‬نفوذ‬ ‫مفهـوم همیـن «نـی» را م ‌یشـنود و م ‌یگویـد‪ :‬اگـر بـه‬ ‫هــر دو اندیشــه اصــل و مهــم اســت‪ ،‬ولــی‬
‫سـنایی و عطـار در مثنـوی‪ ،‬البتـه از نفـوذ‬ ‫نـی وجـود مـن گـوش دهیـد‪ ،‬شـکایتی را خواهید شـنید‬ ‫اندیشــه آغــاز ذهــن را بیشــتر درگیــر‬
‫گوینـدگان دیگـر بیشـتر اسـت‪ .‬بـه اعتقـاد‬ ‫م ‌یکنــد‪ ،‬چــون مــا بــه آغــاز نزدی ‌کتریــم‬
‫محققانـی چنـد‪ ،‬کسـانی کـه طبـق برخـی‬ ‫کــه از جدای ‌یهــا حکایــت م ‌یکنــد‪.‬‬
‫قرایـن تاریخـی‪ ،‬بـر ارتبـاط مولانـا و عطـار‬ ‫و از انجــام دورتــر‪.‬‬
‫تاکیـد کرد‌هاند‪ ،‬خواسـت ‌هاند مثنـوی را تکمله‬ ‫حکایـت حکایـت جدایـی اسـت و «مثنـوی»‬ ‫بلـه‪ ،‬هـر دو مهمنـد و هـم آغـاز و هـم انجـام مهمتریـن‬
‫و دنبالـه کاری نشـان دهنـد کـه از سـنایی و‬ ‫بـا تمـام دفترهـای خـودش‪ ،‬روایـت همیـن‬ ‫بخـش اندیشـه انسـان را تشـکیل م ‌یدهنـد‪ ،‬ولـی سـؤال‬
‫عطـار آغـاز گردیـده اسـت و بدیـن وسـیله‪،‬‬ ‫مـن ایـن اسـت کـه بیـن ایـن دو اندیشـه کـدام اصالـت‬
‫آنچـه را کـه مولانـا در زمینه مقـالات و افکار‬ ‫حکایـت پرغصـه و انـدوه اسـت‪.‬‬
‫صوفیانـه یـا طرز بیـان آنها به عطار و سـنایی‬ ‫همی ‌نطـور اسـت و ایـن فضـا بـر تمـام «مثنـوی» حاکـم‬ ‫دارد و اصالــت کدا ‌میــک بیشــتر اســت؟‬
‫مدیـون اسـ ‌ت‪ ،‬نماینـد‪ .‬بـه هـر حـال‪ ،‬عموماً‬ ‫اســت و تمــام «مثنــوی» شــرح و تفســیر همیــن یــک‬
‫عقیـده بـر ایـن اسـت کـه مولـوی از عطـار‬ ‫بیـت اسـت‪ .‬تمـام حـرف مولانـا حکایـت جدای ‌یهاسـت‬ ‫به نظر م ‌یرسد آغاز‪.‬‬
‫تاثیـر پذیرفتـه و بـر حافـظ نیـز تاثیـر نهاده‬ ‫و ایـن حکایـت طولانـی و شـامل سـفری طولانـی اسـت‬ ‫درسـت اسـت‪ ،‬چـون اگـر آغـاز نباشـد‪ ،‬انجـام نیسـت‪ .‬مـا‬
‫اسـت‪ ،‬چـرا کـه‪ :‬بـاور نم ‌یتـوان کـرد حافـظ‬ ‫دربـاره زندگـی انسـان و حیـات و سرگذشـت انسـان در‬ ‫انجـام بـدون آغـاز نداریـم‪ .‬پـس بایـد بـه آغـاز فکـر کـرد‪.‬‬
‫گوهـر تراش و سخ ‌نشـناس و معنـادان‪ ،‬لفظاً‬ ‫عالـم و تاریـخ‪ .‬ایـن حکایـت طبیعتـاً حز ‌نانگیـز اسـت‪،‬‬ ‫البتـه منظـورم از «بایـد» بایـد دسـتوری نیسـت‪ .‬منظـورم‬
‫و معنـاً از دریـای عظیـم عشـق و حماسـه و‬ ‫امــا ایــن حــزن بــا طبــع آدمــی‌مطابــق اســت و حــزن‬ ‫ایـن اسـت کـه ناچـار و ناگزیـر‪ ،‬انسـان سـالم مس ‌خنشـده‬
‫عرفـان آثـار مولانا بهره نجسـته باشـد‪ .‬وقتی‬ ‫بــه آغــاز م ‌یاندیشــد‪ .‬اندیشــیدن بــه آغــاز مهــم اســت‬
‫کـه به مشـابهت دنیـای این دو بـزرگ اذعان‬ ‫زایـدی نیسـت‪.‬‬ ‫و نم ‌یتــوان بــه آن نیندیشــید‪ .‬نــی وجــود بــه آغــاز‬
‫کنیـم‪ ،‬حـدس آن تائیـد م ‌یشـود و وقتـی به‬ ‫خـودش م ‌یاندیشـد و سـرانجام بایـد بپذیریـم کـه ایـن‬
‫دیـوان آنـان مراجعه کنیـم‪ ،‬ثبـوت آن اثبات‬ ‫البتــه حــزن مخالفانــی سرســخت دارد‪.‬‬ ‫نـی‪« ،‬خـود» مـا هسـتیم‪ .‬توجـه م ‌یکنیـد؟ «ایـن نـی»‬
‫م ‌یگـردد‪ .‬طبـق قول مشـهور‪ :‬قدرت شـعری‬ ‫بســیاری‪ ،‬حــزن را غیــر قابــل قبــول‬ ‫خــود مولاناســت‪ .‬مولانــا بــه خــودش اشــاره م ‌یکنــد و‬
‫مولـوی بر عرفانی سـرایی بود که سـبب شـد‬ ‫م ‌یداننــد و در برابــر آن تســلیم نم ‌یشــوند‪.‬‬ ‫خـودش نـوای بازگشـت بـه اصـل را سـر م ‌یدهـد‪ .‬او از‬
‫حافظ سـب ِک موجـو ِد خویش را برگیـرد‪ ،‬زیرا‬ ‫عـد ‌های رسـالت وجـودی خودشـان را مبارزه‬
‫او آگاهـی پیـدا م ‌یکند غزل تکلیفش روشـن‬ ‫بـا حـزن و حاکـم کـردن شـادی م ‌یداننـد‪.‬‬ ‫فـراق نالـه م ‌یکنـد و حرفـش ایـن اسـت‪:‬‬
‫اسـت‪ :‬اگـر عاشـقانه اسـت سـعدی بـه اوج‬ ‫حقیقـت ایـن اسـت کـه مـن از حـزن عمیـق‪ ،‬بیـش از‬ ‫روزها فکر من این است و همه شب سخنم‬
‫بـرده و اگـر عارفانـه‪ ،‬مولانا‪ .‬پس اگـر تدبیری‬ ‫شـادی سـطحی لـذت م ‌یبـرم‪ .‬شـادی در اصـل سـطحی‬
‫نیندیشـد‪ ،‬سـر خواجـه شـم ‌سالدین ب ‌یکلاه‬ ‫نیســت‪ ،‬ولــی ایــن شــاد ‌یها غالبــاً ســطحی و زودگــذر‬ ‫که چرا غافل از احوال دل خویشتنم‬
‫از کجا آمد‌هام؟ آمدنم بهر چه بود؟‬
‫خواهـد ماند!‬ ‫اسـت‪.‬‬
‫شـادی سـطحی از نظـر مـن‪ ،‬پایـداری نـدارد و م ‌یخـزد و‬ ‫به کجا م ‌یروم آخر‪ ،‬ننمایی وطنم؟‬
‫مثنوی ‪ :‬معنای مولوی ‪1384‬‬ ‫مـ ‌یرود‪ ،‬در حالـی کـه حـزن عمیق پایدار اسـت و از شـما‬ ‫من ملک بودم و فردوس برین جایم بود‬
‫چـه پنهـان کـه مـن بـا حـزن عمیـق سـرحال م ‌یشـوم‪.‬‬
‫‪ 41‬خرداد ‪1402‬‬ ‫آدم آورد در این دیر خرا ‌بآبادم‬

‫همــه ابیاتــی کــه خواندیــد از دو شــاعر‬