Page 11 - iqna-rayehe-148-1-2

‫ویژ ‌هنامهبررسی‬
‫اندیش ‌ههایقرآنیمولانا‬
‫شماره ‪148‬‬

‫بــه آتــش در آن پدیــد آورد و آنــگاه آتــش عشــق‬ ‫بــه عنــوان تمثیــل از بیمــاری اســتفاده کــرده و‬ ‫آن مسـ ِت قلنـدر اسـت کـه در بیان حقیقت گسـتاخ‬
‫خویـــش را در او دمیـــد‪.‬‬ ‫م ‌یفرمایـد وقتـی یـک پـری چنیـن حاکمیتـی دارد‬ ‫و ب ‌یپرواسـت و هیـچ وسوسـ ‌های جـز معشـوق کـه‬
‫کـه در شـخص سـخن م ‌یگویـد و مـردم آن سـخن‬
‫آتش است این بانگ نای و نیست باد‬ ‫را از شـخص نم ‌یداننـد‪ .‬پـس چگونـه خواهـد بـود‬ ‫عیـن حقیقـت اسـت او را برنم ‌یانگیـزد‪.‬‬
‫هر که این آتش ندارد نیست باد‬ ‫وقتـی کـه کـردگار عالـم و شـاه جنیـان و انسـیان‬ ‫فقیه مدرسه دی مست بود و فتوی داد‬
‫مثنوی‬ ‫شـخص را در قبضـه خـود گیـرد بـه طریـق اولـی‬
‫تفصیـــل ایـــن داســـتان بســـیار لطیـــف و ســـکرآور‬ ‫ســلب گفتــار از شــخص و منســوب کــردن آن بــه‬ ‫که م ‌یحرام ولی به ز ما ِل اوقاف است‬
‫اســت‪ .‬حکایــت کننــد کــه وقتــی زئــوس‪ ،‬خــدای‬ ‫کـردگار صـدق م ‌یکنـد‪ .‬از ایـن روسـت کـه مولانـا‬ ‫حافظ‬
‫خدایــان‪ ،‬یکــی از معشــوقگان خــود را بــه صــورت‬ ‫مولانـا جلا ‌لالدیـن بیـش از هـر صفـت دیگـری بـه‬
‫گاو جوانـــی درآورده بـــود تـــا همســـرش از ماجـــرا‬ ‫می‌گویــد‪:‬‬ ‫مسـتی موصـوف اسـت و بـه شـادی کـه محصـول‬
‫آگاهـــی نیابـــد‪ .‬همســـرش کـــه بویـــی از ماجـــرا‬ ‫گرچه قرآن از لب پیغمبر است‬ ‫چنـان مسـتی اسـت‪ .‬سـام او سـام مسـت اسـت‪،‬‬
‫بــرده بــود غــول هزارچشــم ‌یرا بــه نــام آرگــوس‬ ‫هر که گوید حق نگفته کافر است‬ ‫سـام روسـتایی نیسـت کـه دامـ ‌ی و دانـ ‌های باشـد‬
‫بـــرای محافظـــت او مامـــور کـــرده بـــود‪ .‬زئـــوس‪،‬‬
‫پـــان را کـــه از شـــبانان مراتـــع آســـمانی و ن ‌ینـــواز‬ ‫مطلق آن آوازها از شه ب َود‬ ‫بــرای بهر‌همنــدی از مردمــان‪.‬‬
‫روحانـــی بـــود مأمـــور کـــرد تـــا ایـــن غـــول را بـــه‬ ‫گرچه از حلقو ِم عبدالله ب َود‬ ‫آدم ‌یخوارند اغلب مردمان‬
‫نوعـــی در خـــواب یـــا غافـــل کنـــد تـــا زئـــوس آن‬ ‫مشـابه ایـن انتسـاب سـخنی اسـت کـه اروپاییـان‬
‫گاو جــوان را بــه صــورت اول بــاز آورد‪ .‬پــان نــزد‬ ‫دربــاره ســمفونی فلــوت ســح ‌رآمیز از مــوزارت‬ ‫از سلام علیکشان کم جو امان‬
‫غــول آمــد‪ .‬حکای ‌تهــا گفــت و ســخنان شــیرین‬ ‫گفت ‌هانــد کــه کســی غیــر از خــدا نم ‌یتوانــد ایــن‬ ‫یک سلام ‌ینشنوی ای مرد دین‬
‫و جـــ ّذاب بـــه زبـــان آورد‪ ،‬امـــا همچنـــان تعـــدادی‬
‫از چشــ ‌مهای غــول بیــدار بــود اگــر چــه بعضــی‬ ‫ســمفونی را ســاخته باشــد‪.‬‬ ‫که نگیرد آخرت آن آستین‬
‫بـــه خـــواب م ‌یرفـــت‪ ،‬تـــا آنکـــه غـــول از پـــان‬ ‫مولانـا در دیـوان شـمس مکـرر از لفـظ «پـری» و‬ ‫از دهان آدم ‌یخوش مشام‬
‫پرســید کــه ایــن ن ‌یلبــک چیســت؟ پــان قصــه‬ ‫«پریخـوان» و «شـاه پریـان» یـاد کـرده و هـر کجـا‬
‫نـــی را بتفصیـــل بـــرای او گفـــت و ایـــن بـــار هـــر‬ ‫بـه حسـ ِب حـا ِل کلام مقصـودی دارد‪ .‬گاه مقصـود‬ ‫من سلام حق شنیدم و السلام‬
‫هـــزار جفـــت چشـــم غـــول بـــه خـــواب رفـــت و‬ ‫از پــری همــان شــم ‌ستبریزی اســت کــه چــون‬ ‫زان سلام او سلام حق شده است‬
‫پادشــاه بــر تخــت دل او تکیــه م ‌یزنــد و فرمــان‬
‫مقصـــود زئـــوس حاصـــل شـــد‪.‬‬ ‫م ‌یرانــد‪ ،‬در عیــن حــال شــامل هــر پیــر طریقــت‬ ‫کآتش آندر دودما ِن خود زده است‬
‫عجبـا از ایـن قصـه کـه هـزار چشـم بیـدار را بـه‬ ‫و هــر انســا ِن کامــ ِل مکمــل نیــز م ‌یشــود و گاه‬ ‫مثنوی‬
‫خــواب م ‌یکنــد و چنیــن اســت حکایــت مولانــا‬ ‫در آن سـام مسـتی اسـت کـه مولانـا نـه تنهـا دام‬
‫کـه بـه تفصیـل در چندیـن هـزار بیـت بیـان شـده‬ ‫مقصـود از پـری حضـرت احدیـت اسـت‪.‬‬ ‫نم ‌ینهـد‪ ،‬بلکـه خـود را بـه دام معشـوق م ‌یانـدازد‬
‫اســت‪ .‬ایــن نــی اگرچــه ســازی بســیار ســاده و‬ ‫هر روز بامداد درآید یکی پری‬
‫روسـتایی اسـت‪ ،‬امـا مولانـا بـا آن یـک سـمفونی‬ ‫تـا بـا او چـه رفتـاری کنـد‪.‬‬
‫عظیـم سـاخته اسـت‪ .‬در چندیـن بخـش (موومـان)‬ ‫ما را برون برد که ز من جان کجا بری‬ ‫ای نیست کرده هست را بشنو سلام مست را‬
‫کـه مـا در ایـن پیشـگفتار کوتـاه بـه چنـد قسـمت‬ ‫گر عاشقی نیابی مانند من بتی‬ ‫مستی که هر دو دست را پابن ِد دامت م ‌یکند‬
‫از آن اشــاره م ‌یکنیــم‪ .‬البتــه ایــن قســم ‌تها از‬ ‫دیوان شمس‬
‫هـم جـدا نیسـت و هـر لحظـه مولانـا از بخشـی بـه‬ ‫ور تاجری کجاست چو من گرم مشتری‬
‫بخـش دیگـر مـ ‌یرود و همـه سـمفونی لحظـه بـه‬ ‫گر عارفی حقیقت معروف جان منم‬ ‫به پای خویشتن آیند عاشقان به کمندت‬
‫لحظـه بـا هـم مرتبـ ‌ط هسـتند‪ .‬یـک بخـش ایـن‬ ‫که هرکه را تو بگیری ز خویشتن برهانی‬
‫ســمفونی نیای ‌شهــای لطیــف و دعاهــای مؤثــر و‬ ‫ور کاهلی چنان شوی از من که بر پری‬ ‫سعدی‬
‫در کتــاب ملکــه پریــان اثــر ادمونــد اسپنســر‬ ‫تمثیــل دیگــر مولانــا در بیــان معنــای نــی شــدن‬
‫حکم ‌تآمــوز اســت‪:‬‬ ‫انگلیســی در قــرن ‪ 16‬نیــز هرچنــد ملکــه پریــان‬ ‫ایــن اســت کــه دید‌هایــم چگونــه یــک پــری یــا‬
‫را بعضـی بـا ملکـه الیزابـت تطبیـق کرد‌هانـد‪ ،‬امـا‬ ‫جــن نــاگاه بــه خانــه دل شــخص وارد م ‌یشــود‪،‬‬
‫سخن را از نی باید شنید‪،‬‬ ‫صفـات و فضایـل پهلوانانـی کـه در خدمـت آن پـری‬ ‫او را معــزول م ‌یکنــد و هرچــه از او بــه ظهــور‬
‫کار م ‌یکننـد نشـان م ‌یدهـد کـه آن ملکـه پریـان‬ ‫م ‌یرسـد مـردم بـدان پـری منسـوب م ‌یکننـد نـه‬
‫از آن کسی که نیست؛‬ ‫بـه حقیقـت همـان تجلـی جمـال الهـی اسـت کـه‬
‫بـرای بـه دسـت آوردن خاطـر او بایـد بـا دیـوان و‬ ‫بـه شـخص‬
‫آن کسی که هست از هواهای خود‬ ‫اهریمنانـی چـون حـرص و غـرور و ریـا و سـالوس و‬ ‫چون پری غالب شود بر آدمی‬
‫گم شود از مرد وصف مردم ‌ی‬
‫م ‌یگوید و حدیث نفس م ‌یکند‬ ‫تعصـب بجنگنـد‪.‬‬ ‫هر چه را گوید پری گفته بود‬
‫امـــا قصـــه نـــی در اســـاطیر یونـــان نیـــز قصـــه‬ ‫زین سری نه زان سری گرفته بود‬
‫و حکایت او شکایت از محرومی ‌تها‬ ‫شـــیرین و عبر ‌تآمـــوزی اســـت و ماجـــرای او بـــا‬ ‫اوی او رفته پری خود او شده‬
‫قصـــه نـــی مولانـــا ه ‌مآهنـــگ اســـت‪ .‬داســـتان‬ ‫تُرک ب ‌یالهام تاز ‌یگو شده‬
‫و ناکام ‌یهای خاکی اوست‪.‬‬ ‫نــی بــه روایــ ِت یونانیــان چنیــن اســت کــه‪ :‬نــی‬ ‫چون به خود آید نداند یک صفت‬
‫در آغـــاز دختـــر زیبایـــی بـــود‪ .‬در بیشـــه ســـبز و‬ ‫چون پری را هست این ذات و صفت‬
‫یا حکایت توفیقات وهمی‌و خیالی‬ ‫خ ّرمی(کـــه رمـــزی از بهشـــت اســـت) زندگـــی‬ ‫چون پری را این دم و قانون بود‬
‫م ‌یکـــرد و همـــه جوانـــان آن ناحیـــت بـــر او‬ ‫کردگار آن پری را چون بود‬
‫که او را معجب و مغرور م ‌یکند‬ ‫عاشـــق بودنـــد‪ .‬روزی یکـــی از عاشـــقان او کـــه‬ ‫مثنوی‬
‫مجنو ‌نتـــر از دیگـــران بـــود او را دنبـــال کـــرد تـــا‬ ‫در قدیـم بعضـی بیمار ‌یهـا ماننـد صـرع و جنـون را‬
‫و به جور و ستم وام ‌یدارد‪،‬‬ ‫دامنـــش را بگیـــرد و بـــا او معاشـــقه کنـــد‪ ،‬امـــا او‬ ‫منسـوب بـه «جـن» م ‌یکردنـد و صاحـب بیمـاری‬
‫گریخــت و در نیــزاری انبــوه خــود را پنهــان کــرد‬ ‫را جــ ‌نزده یــا دیوانــه م ‌یخواندنــد و گاه مــردم بــا‬
‫اما آن کس که بندبند وجودش را‬ ‫و بــرای آنکــه راه را بــر آن جــوان ببنــدد خــود را‬ ‫تعجـب م ‌یدیدنـد کـه بیمـار تر ‌کزبانـی در حالـت‬
‫بــه صــورت یــک نــی درآورد تــا در میــان ن ‌یهــا‬ ‫بحـران بیمـاری الفـاظ و عبـارات عربـی بـر زبـان‬
‫از هواهای خویش خالی کرده‬ ‫بکلـی گـم شـود‪ ،‬امـا جـوان آن نـ ِی را شـناخت و‬ ‫م ‌یرانَـد و تفسـیر مـردم از واقعـه ایـن بـود کـه آن‬
‫چیـــد و بندهـــای آن را تهـــی کـــرد و ســـورا ‌خهایی‬ ‫جـن یـا پـری کـه بـر شـخص مسـتولی شـده جـن‬
‫و چون نی‌لب خود بر لب‬ ‫تــازی بــوده و ایــن الفــاظ از زبــان اوســت‪ .‬مولانــا‬
‫بـدون توجـه بـه صحـت و سـقم ایـن مطالـب فقـط‬
‫معشوق نهاده و دل به هوای او‬

‫و نفس او سپرده است‪،‬‬

‫حکایتی دیگر و شکایتی دیگر دارد‬

‫‪ 45‬خرداد ‪1402‬‬