Page 9 - iqna-rayehe-148-1-2

‫ویژ ‌هنامهبررسی‬ ‫بـا شـما موافقـم کـه مـراد از «ایـن نـی» خـود مولاناسـت‬ ‫نیســت‪ ،‬ترجیــح م ‌یدهــم از خیــر گریــه‬
‫و اضافـه م ‌یکنـم کـه تمـام «مثنـوی» نالـه همیـن نـی‬ ‫بگـذرم کـه بهتـر اسـت ادامـه ندهـم و بیت‬
‫اندیش ‌ههایقرآنیمولانا‬
‫اسـت کـه نـی مولاناسـت‪.‬‬ ‫مـورد بحـث را پـی بگیریـم‪.‬‬
‫شماره ‪148‬‬ ‫اگـــر یـــک پلـــه فراتـــر برویـــم‪ ،‬ایـــن نـــی و نالـــه‪ ،‬نالـــه‬ ‫همـه ایـن حر ‌فهـا نتیجـه ایـن بیـت عظیـم مولاناسـت‬
‫وجـــودی همـــه انسا ‌نهاســـت‪ ،‬اگـــر بـــه قـــول شـــما‬
‫روایت‬ ‫بفهمنـــد‪ .‬اضافـــه م ‌یکنـــم کـــه تمـــام فیلســـوفان‬ ‫کــه م ‌یگویــد‪:‬‬
‫اگزیستانسیالیســـت و نحلـــه فلســـفی اگزیستانیسالیســـم‬ ‫بشــنو ایــن نــی چــون شــکایت م ‌یکنــد‪ /‬از جدای ‌یهــا‬
‫مولوی شناس بزرگ‬ ‫بایـــد در برابـــر مولانـــا کرنـــش و تعظیـــم کننـــد‪ ،‬چـــون‬
‫ایــن مــرد از نالــه وجــود حــرف م ‌یزنــد و مظهــر ایــن‬ ‫حکایــت م ‌یکنــد‬
‫بـــه گـــواه آثـــار‪ ،‬بـــه نظـــر م ‌یرســـد در‬ ‫نالــه‪ ،‬نــی وجــود اســت‪ .‬وقتــی در ســخن مولانــا نــوای‬ ‫واضـح اسـت کـه نـی واقعـی‪ ،‬وجـود خـود مولاناسـت کـه‬
‫عصـــر مـــا‪ ،‬کســـی بـــه انـــدازه علامـــه‬ ‫وجـــود و فـــراق از اصـــل جـــاری اســـت‪ ،‬بایـــد پرســـید‬ ‫ِشــکوه ســر م ‌یدهــد و بعــد حکایــت جدای ‌یهــا را بــر‬
‫جعفـــری دربـــاره مولـــوی کار نکـــرده‬ ‫او اگزیستانسیالیســت اســت یــا آقــای ژان پــل ســارتر؟‬ ‫زبـان مـ ‌یآورد‪« .‬مثنـوی» حکایـت همیـن حکایت اسـت‪.‬‬
‫اســـت‪ .‬گویـــا ایـــن عقـــل بیـــدار و چشـــم‬ ‫مولانـــا ‪ 800‬ســـال پیـــش حر ‌فهایـــی زده اســـت کـــه‬ ‫مـن «مثنـوی» را بـه عنـوان محبو ‌بتریـن کتـاب زبـان‬
‫تیزنگـــر‪ ،‬م ‌ینگریســـت کـــه در پـــس‬ ‫فارســی در عالــم‪ ،‬حکایــت جدای ‌یهــا م ‌یدانــم کــه بــه‬
‫قـــرون و اعصـــار‪ ،‬کدامیـــن مغـــز را قـــدرت‬ ‫اگزیستانسیالیســـ ‌تها امـــروز آنهـــا را م ‌یگوینـــد‪.‬‬ ‫شــیری ‌نترین صــورت ممکــن جدایــی از اصــل را روایــت‬
‫همـــاوردی بـــا اوســـت و او چســـان بـــا‬ ‫م ‌یکنـد و توضیـح م ‌یدهـد کـه چگونـه بایـد بـه مـادر‬
‫گفتارهایــی چنــد‪ ،‬شــوخ چشــمانه‪ ،‬انبــان‬ ‫بمانــد کــه نــوع ایــن اگزیســتنس هــم بــا‬
‫ادب و تاریــخ را لبریــز کــرده اســت‪ .‬تعــداد‬ ‫مدعــای اگزیستانسیالیســ ‌تهای قــرن‬ ‫مادرهـا برگردیـم‪.‬‬
‫کتا ‌بهایـــی کـــه توســـط ایـــن شـــخصیت‬ ‫بیســتم متفــاوت اســت و مفهــوم آن فراتــر‬
‫دربـــاره مولـــوی نـــگارش یافتـــه‪ ،‬بالـــغ بـــر‬ ‫بــه دیگــر ســخن‪ ،‬مولانــا در نــی وجــود‬
‫از تنهایــ ‌ی و ب ‌‌یهمزبانــی اســت‪.‬‬ ‫خــودش حکایــت فــراق را م ‌ینــوازد و‬
‫بیســـت جلـــد م ‌یباشـــد‪.‬‬ ‫مشـخص اسـت کـه دایـره وجـود و هسـتی در اندیشـه‬ ‫غربــت عمیــق جــاری در جهــان را گــزارش‬
‫«از دریـــا بـــه دریـــا»‪« ،‬تفســـیر و‬ ‫مولانـا بسـیار گسـترده اسـت‪ .‬مولانـا معـادل عالـم اسـت‪.‬‬ ‫م ‌یکنــد‪ .‬هــر وجــودی «نــی» اســت و اگــر‬
‫نقـــد و تحلیـــل مثنـــوی»‪«‌ ،‬مولـــوی و‬ ‫مولانــا کســی اســت کــه خــودش عالــم اســت‪ .‬عالــم را‬ ‫نواختــه شــود‪ ،‬غصــه غربــت ســر خواهــد‬
‫جها ‌نبین ‌یهـــا» و «عوامـــل جذابیـــت‬ ‫م ‌یفهمــد‪ .‬بــه همیــن ســبب‪ ،‬او بــه طــور واقعــی یــک‬ ‫داد‪ .‬مــا همگــی ن ‌یهایــی هســتیم بــا‬
‫ســـخنان مولـــوی» عنـــوان کتا ‌بهـــای‬ ‫اگزیســت یــا وجــود اســت و از جدایــی حــرف م ‌یزنــد‪.‬‬
‫مســـتقلی اســـت کـــه او در بـــاب مولـــوی‬ ‫نواهایــی از جنــس فــراق‪.‬‬
‫نوشـــت و بـــه عالـــم دانـــش و مولـــوی‬ ‫جالـب اسـت کـه جدایـی مـورد نظـر مولانـا‬ ‫درسـت اسـت‪ .‬هـر موجـودی نـی اسـت و انسـان ن ‌یتـر‬
‫پژوهــی اهــدا کــرد‪ .‬اگــر بــه ایــن مقــدار‪،‬‬ ‫جمــع اســت و جدای ‌یهــا!‬ ‫اسـت‪ .‬نـوای انسـان‪ ،‬از هـر نـی دیگـری بیشـتر اسـت‪،‬‬
‫مطالـــب دیگـــر موجـــود در کتا ‌بهـــا و‬ ‫اگــر زبــان بگشــاید‪ .‬مولانــا بــه انــدازه همــه انســا ‌نها‬
‫ســـخنران ‌یهای او را نیـــز منضـــم کنیـــد‪،‬‬ ‫چــون پل ‌هپلــه جــدا شــده اســت‪ .‬ایــن جدایــی دفعــی‬ ‫نــوا دارد و نــوای دیگــر انســا ‌نها را نیــز در نــی وجــود‬
‫کار بـــه صفحاتـــی پـــر شـــمار خواهـــد‬ ‫نبــوده‪ ،‬بلکــه تدریجــی بــوده اســت‪ .‬انســان یکبــاره از‬ ‫خـــودش م ‌یشـــنود و م ‌یخوانـــد‪ .‬مـــا بارهـــا بـــا شـــما‬
‫انجامیــد و نتیجــه بــه ایــن ختــم خواهــد‬ ‫ملکـوت کنـده نشـده و بـه پاییـن یـا زمیـن پـرت نگشـته‬ ‫بحـــث کرد‌هایـــم کـــه هـــر انســـان یـــک «مـــن» اســـت‬
‫شـــد کـــه در قـــرن مـــا‪ ،‬احتمـــالا کســـی‬ ‫اسـت‪ .‬ایـن حـرف بیهـود‌های اسـت‪ .‬در ایـن عالـم هیـچ‬ ‫و بـــه دلیـــل همیـــن «مـــن»‪ ،‬منحصرب ‌هفـــرد اســـت و در‬
‫بـــه انـــدازه علامـــه جعفـــری‪ ،‬بـــه مولـــوی‬ ‫عالـــم وجـــود تکرا‌رناپذیـــر اســـت‪ .‬هـــر انســـانی چنیـــن‬
‫و مثنـــوی بهـــا نـــداده و ضمـــن علمیـــت‬ ‫چیــز دفعــی نیســت‪ ،‬جــز اراده ح ‌قتعالــی‪.‬‬ ‫اســـت‪ .‬مـــا یـــک بـــار بـــه دنیـــا آمد‌هایـــم و یـــک بـــار‬
‫قائــل شــدن بــه دیدگاهایــش‪ ،‬ایــن انــدازه‬ ‫هــم بــه ســامتی از دنیــا م ‌یرویــم‪ .‬بــه همیــن دلیــل‪،‬‬
‫که آن هم جزء عالم نیست‪.‬‬ ‫«مــن» افعــل التفضیــل نــدارد‪ ،‬بــا ایــن حــال‪ ،‬مولانــا‬
‫بـــه وی چشـــم ندوختـــه اســـت‪.‬‬ ‫درســت اســت‪ .‬مــا در عالــم امــر دفعــی نداریــم و همــه‬ ‫در جایـــی م ‌یگویـــد‪ :‬در درون مـــن در آ‪ ،‬ای آنکـــه از‬
‫آری کمتـــر کســـی بـــه انـــدازه ایشـــان‬ ‫چیـز تدریجـی اسـت‪ ،‬از جملـه جدایـی از ملکـوت کـه‬
‫مولـــوی را درک نمـــود و چشـــم بـــر لبـــان‬ ‫جـدای پشـت جدایـی و در واقـع‪ ،‬مشـتمل بـر چندیـن‬ ‫مـــن‪ ،‬م ‌نتـــری!‬
‫حکمــت خیـــز ایـــن بـــزرگ مـــرد عرصـــه‬ ‫جدایـی اسـت‪ .‬ایـن موضـوع را عرفـا بسـیار زیبـا بیـان‬ ‫«م ‌نتـــر» در اینجـــا بـــه معنـــای میمـــون نیســـت‪،‬‬
‫تمــدن اســام کــه قطعــاً ُمل َهــم از آواهــای‬ ‫بلکـــه بـــه معنـــای بیشـــتر مـــن اســـت‪ .‬مـــن همیـــن‬
‫منشـــور وحـــی و نبـــوت بـــود‪ ،‬دوخـــت‪،‬‬ ‫کرده‌انــد‪.‬‬ ‫جـــا اســـتفاده م ‌یکنـــم کـــه مولانـــا ن ‌یتـــر اســـت‪ ،‬از‬
‫هـــر چنـــد کـــه قل ‌مهـــا و زبا ‌نهـــا کمتـــر‬ ‫اگـر بخواهیـم بـه تعبیـر عرفا ایـن موضـوع را بیـان کنیم‪،‬‬ ‫هـــر نـــ ‌یای ایـــن چیـــزی اســـت کـــه م ‌یفهمـــم و بـــه‬
‫بـــه ایـــن موضـــوع اعتـــراف کرد‌هانـــد و‬ ‫بایــد بگوییــم‪ :‬جدای ‌یهــا‪ ،‬مراتــب قــوس نــزول اســت؛‬ ‫همیــن ســبب معتقــدم بســیاری از شــرح و تفســیرهای‬
‫خام ‌ههـــا نم ‌یجنبنـــد تـــا ایـــن انـــدازه‬ ‫یعنـی هسـتی از مبـدأ کـه حـق اسـت آغـاز م ‌یشـود و‬
‫مثنـــوی کاوی و مولـــوی پژوهـــی را دســـت‬ ‫نــزول پیــدا م ‌یکنــد و بــه زمیــن م ‌یرســد‪ .‬در قــرآن‬ ‫«مثنـــوی» را بایـــد کنـــار گذاشـــت‪.‬‬
‫کـــم یـــادی کننـــد! بیتعـــارف بایـــد اقبـــال‬ ‫واژ‌ههـای «انـزال» و«انزلنـا» و «ن ّزلنـا» زیـاد آمـده اسـت‪.‬‬
‫و توجـــه علامـــه دانشـــمند و متفکـــر‬ ‫یکـی از اسـاس قـرآن «تنزیـل» اسـت‪ :‬تنزیـ ُل حکیـم‪.‬‬ ‫جالــب اســت کــه آقایــان اهــل تفســیر‬
‫بـــزرگ شـــیعی؛ حضـــرت اســـتاد علامـــه‬ ‫قـرآن بـه تدریـج نـازل شـده و بـه دسـت انسـانها رسـیده‬ ‫دربــاره همیــن بیــت اول و اینکــه مــراد از‬
‫محمدتقـــی جعفـــری بـــه مولـــوی را یکـــی‬ ‫اســت‪ .‬جدای ‌یهــا از بــالا بــه پاییــن آمــدن تدریجــی و‬ ‫«نــی» چیســت‪ ،‬در حــد آشــوب و اختــاف‬
‫از نعمــت هــای الاهــی نســبت بــه مولانــا‬ ‫تد ّرجـی اسـت‪ .‬آنچـه از آسـمان بـه زمیـن م ‌یآیـد‪ ،‬بـه‬ ‫کرد ‌هانــد و ســلی ‌مالفکرترین آنهــا گفت ‌هانــد‬
‫تدریـج پاییـن م ‌یآیـد‪ .‬جدایـی هـم بـه تدریـج روی داده‬ ‫کــه مــراد «انســان کامــل» اســت‪ ،‬ولــی‬
‫دانســـت‪.‬‬ ‫و شـده اسـت جدای ‌یهـا و هـر مرتبـه از ایـن جدای ‌یهـا‬ ‫مــا م ‌یبینیــم کــه چنیــن چیــزی حــرف‬
‫او طـــی آشـــنایی تنگاتنـــگ بـــا اندیشـــه‬ ‫یـک عالـم محسـوب م ‌یشـود و هـر مرتبـ ‌هاش حکایتـی‬ ‫بــدون دلیــل اســت و معلــوم نیســت ایــن‬
‫هـــای والای او‪ ،‬نخســـت در شـــرح مفصـــل‬ ‫مفهــوم از کجــا آمــده و بــه ســخن مولانــا‬
‫مثنـــوی غوامـــض افـــکار او را گشـــود و‬ ‫دارد کــه مولانــا م ‌یخواهــد آنهــا را بگویــد‪.‬‬ ‫تحمیـل شـده اسـت‪ .‬وقتـی مولانـا از خـود‬
‫بلند ‌یهـــای تفکـــر او را بیـــان نمـــود و‬ ‫ســخن م ‌یگویــد و در نــی درون خویــش‬
‫ســتیغ ســرکش او را بــه همــواری پیمــود‬ ‫و ســرانجام مراتــب نــزول یــا تدریــج قابــل‬ ‫م ‌ینــوازد‪ ،‬چــرا مــا بایــد از سای ‌هســار‬
‫نــه بــه گونــه ذر‌هبیــن کــه تنهــا ابعــاد را‬
‫شــمارش نیســت‪.‬‬ ‫کلا ‌م او دو ‌رشــویم؟‬
‫درشـــ ‌تتر م ‌ینمایانـــد‪.‬‬

‫‪ 43‬خرداد ‪1402‬‬