Page 22 - مجله_ی_نوابت،_شماره_ی_۴_نقد،_مهر_۱۳۹۹
P. 22
م یدانسـتند .عبدالالـه بلقزیـز اندیشـمند مغربی، عرب درمواجهـه‌ی انتقادی با
در سـ هگان هی* «عـرب ومدرنیتـه» بـه مطالعـات خوانش سـنت در برابر مدرنیته
و پژوه شهـا و نقـد سـنت پرداختـه اسـت. سـید محمد آل مهدی
گرچـه پیـش از او زکـی نجیـب محمـود ،آلبرت
حورانـی و غیـره و همزمان با او سـوزان ک ّسـاب شـوک مدرنیته پرسـ شها ودشـوار‌ههای بسیاری
بـه ایـن موضـوع پرداخت هانـد ،اما شـاید تقسـیم بـرای عـرب بـه دنبـال داشـت .ب یگمـان در
بنـدی او در ایـن حـوزه را بتـوان شـام لترین و جوامعـی که اکنونشـان متراکم از گذشـته اسـت
بـا بهر‌هورتریـن از رو شهـای نـو دانسـت .سـه ازچنیـن پرسشـی نم یتوان به سـادگی گذشـت،
مرحلـ هی مـ ِد نظـر بلقزیـز :تاریـخ اندیشـه یـا چراکـه عـرب نیز مانند تـرک و فـارس و هندی
تاریـخ فرهنگی ،مرحل هی نقد سـنت ،و مرحل هی نـوادۀ سـنت اسـت ،در فضـای سـنت نفـس
م یکشـد و بـا گذشـته در اکنون م یزیـد و چون
نقـد عقلانیت» اسـت. اکنونـش را تهـی و گذشـت هاش را تابنـاک یافتـه
«تاریـخ اندیشـه ،قدی متریـن مرحل ها یسـت اسـت ،بـه جـای پرسـش دربـار‌هی گذشـته و
کـه انگیـزۀ پژوهـش در ایـن بـاره و نوشـتن در نقـد آن ،بیشـتر میـل بـه پنـاه بـردن به آن داشـته
ایـن حـوزه در آن شـکل گرفـت .»2پـس از آن، اسـت .امـا «دیگـری»[ اروپایی] با لشکرکشـ یها
مرحلـ هی «نقـد سـنت» و خوانـش بـه معنـای و پیشـرف تهای نظامـی و صنعتـی و سیاسـی و
دقیـق آن ،یعنـی خوانـش و تحلیـل سـنت آغـاز فرهنگـی خویـش اجـازه نـداد تـا «م ِن»عـرب
شـد .مرحل هی سـوم اما ،نقد نظـام معرفتی حاکم د لخوش سـنت خویـش بماند و او را واداشـت
بـر ایـن سـنت یاحاکـم بـر فرهنگ عربی اسـت تـا بـه دنبـال علـل پیشـرفت دیگـری و عقـب
کـه او «نقـد عقلانیت» نامیده اسـت کـه از ده هی
هشـتاد سـد‌هی بیسـتم آغـاز شـده و تـا کنـون ماندگـی خویش باشـد.
ادامـه دارد .بلقزیـز ایـن سـه مرحلـه را خالـی از بیـش از ی کصـد و پنجـاه سـال اسـت کـه
تداخـل نم یبینـد و برخـی از اندیشـمندان در دو فرهیختـگان عـرب از زوایـای مختلـف و بـا
مرحلـه نقـش ایفـا کردنـد ،از جمله طه حسـین نگا‌ههـای متفـاوت بـه ایـن موضـوع پرداخت هاند
کـه هـم به تاریـخ اندیشـه و هـم از پرتـو کتاب و آثـار بسـیاری در حـوز‌هی نقـد سـنت ،منتشـر
ارزشـمندش «دربـار‌هی شـعر جاهلـی» ،بـه نقـد کردنـد کـه گـر چـه خاسـتگاه ،روش و دامنـ هی
سـنت پرداخـت .ه مچنیـن عبـدالله عـروی، موضـوع مـورد بررسـ ِی متفـاوت داشـتند ،امـا
علـی اوملیـل و حسـ ن حنفـی در دو مرحلـ هی همـ هی آ نها به دنبـال اصالح و تغییر وضعییت
دوم و سـوم ایفـای نقـش کردنـد ،بـا ایـن وجود موجـود و همراهـی با جهـان مدرن بودنـد( .البته
م یتـوان آغـاز هـر کـدام را تخمیـن زد و آغـاز در ایـن میـان جریا نهایـی نیز وجود داشـتند که
مرحل هی نخسـت را «انتشـار دایرةالمعارف پطرس بـرای اصالح وضعیـت موجـود ،خواهـان بـاز
البسـتانی »3دانسـت .شـاید علـت انتشـار چنیـن گشـت به سـنت بودند و مدرنیته را برنم یتافتند.
کتابـی ،الگوبـرداری از روشـنگری فرانسـه بـود. بحـث دربـار‌هی ایـن جریا نهـا ،مجـال دیگـری
بـزرگان ایـن مرحلـه فـرح آنتـون ،طه حسـین، م یطلبـد ).بـه عبارتـی طیفـی از اندیشـمندان
جرجـی زیـدان ،فاطمـه مرنیسـی ،احمـد امیـن، عـرب ،رهایـی وضعیت موجود را در نقد سـنت
و مصطفـی عبـد الـرازق و سـرانجام پرکارتریـن و را‌هیابـی بـه مدرنیتـه و «اندیشـیدن دربـار‌هی
آنـان عبدالرحمـن بـدوی ،بودنـد کـه ثمـر‌هی مدرنیتـه را از گـذر اندیشـیدن در بـارۀ سـنت»1
تلا شهـای آنـان «خـرد بـاوری ،جسـ توجوی
مفاهیـم غربـی در متـون سـنت عربی اسالمی و
بنیـاد ارز شهایی بـود که بنیا نگذار اندیشـ هی نو
در متـون عربـی اسالمی شـدند».
شماره /4اهــواز /مــهر /1399سپتامبـر 22 2020
