Page 23 - مجله_ی_نوابت،_شماره_ی_۴_نقد،_مهر_۱۳۹۹
P. 23
تاثیـر عوامـل کوناگـون شـکل گرفـت که شـاید مرحلـ هی دوم کـه بـه «نقـد سـنت» معـروف
مه متریـن آ نهـا :شکسـت 1967و بـه انـزوا اسـت ،اندیشـمندان بسـیاری داشـته اسـت.
کشید‌هشـدن گفتمـان ناسیونالیسـم و‌رن گباختن برخـی از آنـان چـون طیـب تیزینـی ،حسـین
شـعارهای ایدئولوژیـک باشـد .در ایـن مرحلـه، مـروه ،صادق جالل العظـم ،الیـاس مرقص،
از پرتـو پیدایـش جریـان عق لگرایـی بـه نـام محمـود امیـن العالم ،یاسـین الحافـظ و غیره
نومعتزلیـان ( کـه صـد البتـه جابـری بـا ایـن نام بـا نگاهی مارکسیسـتی و بـا اولوی تدادن به سـه
مخالـف اسـت و هـر جریانـی را از آ ِن برهـ های داده «تقـدم واقعیـت بر اندیشـه یا عیـن بر ذهن،
از تاریـخ م یدانـد از ایـن رو بـا اجـازۀ بلقزیـز نقـش عامـل اقتصـادی در تاریخ و تطور اندیشـه
ودیگـر متفکـران در ایـن مقـال جریـان عق لگرا و سـرانجام تأثیـر اندیشـه بر واقعیـت و تغییر آن
بـه واکاوان سـنت ،آن چنـان که خـود خویش را » 4بـه سـنت پرداختنـد .فـزون بـر ایـن جریـا ِن
م ینامنـد ،یـاد م یکنیـم) ،نقدهایی شـکل گرفت مارکسیسـتی ،برخـی چـون حسـن حنفـی بـا
کـه نویسندگا نشـان تالش داشـتند ،بـه دور از پیشـین های اصال تگـرا و گرایـش پدیدارشناسـانه
هیاهـو و از گـذر تاز‌هتریـن رو شهـای علمـی، و نصـر حامـد ابوزید بـا نگاهـی تأوی لگرایانه و
سـنت را نقد و میان آن و دسـ تآوردهای فکری اندیشـمندانی چون عبـدالله عروی ،علـی اوملیل
غـرب پیونـد ایجاد کننـد .از ویژگی ایـن مرحله، و ناصیـف نصـار بـا گرایـش تاریخـی انتقـادی
نقـد عقلانیـت عربـی و غربی و حتی نقـد آراء و سـنت را تحلیـل و بررسـی کردنـد .ب یگمـان
افـکاری اسـت که زمانـی آب شخور اندیشـمندان عوامـل تاثیرگـذار در شـک لگیری ایـن مرحلـه
ایـن جریـان بـوده اسـت .از چهر‌ههـای شـناخته متعددنـد تاثیـر تلاشـهای مرحلـ هی پیشـین و
شـد iایـن مرحلـه م یتـوان از محمـد ارکـون، بـه ویـژه تلا شهـای جسـوران هی فـرح آنتون و
عبـدالله عروی ،هشـام جعیـط ،کمـال عبدالطیف کنکا شهـای محققانـه عبدالرحمـن بـدوی« ،در
و ...نـام بـرد کـه شـناخت هترین آنـان تـا کنـون، شـناخت مکت بهـا وجریا نها و مراحـل دور‌هی
عربـی اسالم میانـه» و دسـ تیابی بـه رو شهای
محمـد عابـد جابری اسـت. نـو ،شـکوفایی پژوه شهـا در دانشـگا‌هها و
از ایـن پـس داسـتان را بایـد بـه گونـ های دیگرو نفـوذ و سـلط هی فکـری مارکسیسـم هـر کـدام
بـا احتیـاط بیشـتر روایـت کـرد؛ چراکـه قهرمان بـه نوبـ هی خـود تاثیـر داشـتند .ب یشـک ایـن
داسـتان شـخصیتی اسـت که هر اثـر او هیاهویی مرحلـه نیـز تأثیـرات و پیامدهای خـاص خود را
بـه پـا کـرده ونشسـ تهای پیاپـی در مشـرق داشـته اسـت ،از جمله :دفـاع از دسـ تآوردهای
ومغـرب عربـی بـه دنبال داشـته اسـت .سـاختار روشـنگری و عق لگرایـی و پی شبـردن آن در
عقـل عربـ ِی او را یکـی از ناقدینـش «انقالب دانشـگا‌هها و محافـل روشـنفکری« ،سـلط هی
معرفتـی در حـوزۀ سـنت »7می دانـد و پروژ‌هی گرایـش ماتریالیسـم تاریخـی بـر پژوه شهـا
نقـد عقـل عربـی او را حسـن حنفـی «مه مترین و بررسـ یهای سـنت»5و چارچو ببنـدی آن
و پرحضورتریـن وشناخت هشـد‌هترین و بحـث در قال بهـای از پیـش آمـاده بـه ویـژه از پرتـو
برانگیزتریـن پـروژه در حـوز‌هی اندیشـه عربی تلا شهـای طیـب تیزینـی و حسـین مـروه ،و
معاصـر »8دانسـته اسـت .شـاید ایـن اهمیـت بـه روی صحنـ هآوردن بزرگانـی از تاریـخ کـه به
و حضـور و شـهرت را از پرتـو محصـور بوتـ هی فراموشـی سـپرده شـده بودنـد .ه مچنین
کـردن پژوهـش خویـش به سـنت نوشـتاری رواج مفاهیمـی چـون طبقـه ،مبـارز‌هی طبقاتـی،
یـا فرهیختـه و انسـجام بخشـیدن بـه آن، فئودالیسـم و غیره ،و «ایدئولوژی کشـدن بح ثها
بوم یسـازی مفاهیم ،تسـلط بسـیار خـوب او به
زبان انگلیسـی و فرانسـوی و به ویژه زبان عربی در بسـیاری از مـوارد »6اسـت.
(او از آن دسـت هی اندیشـمندان مراکشی است که مرحلـ هی سـوم .کـه آغـاز آن را م یتـوان
همـ هی کتا بهایـش را به عربی نگاشـته اسـت) دهـ هی هشـتاد سـد‌ۀی بیسـتم دانسـ ُت .تحـت
شماره /4اهــواز /مــهر /1399سپتامبـر 23 2020
