Page 33 - مجله_ی_نوابت،_شماره_ی_۴_نقد،_مهر_۱۳۹۹

‫گفتمـان شهرسـازی ایـران مـدرن بوده اسـت‪ ،‬و‬ ‫مـدرن هسـتند که بر بـدن دیگـرا ِن متفاوت حک‬
‫گفتمـان د ‌لسـوزانه بـه دنبـال اصالح – به قول‬ ‫شـد‌هاند؛ و پرخاشـگری‪ ،‬سیگارفروشـی‪ ،‬مـرد‬
‫مولفـان طـرح حاشی ‌هنشـینی – نحو‌هی سـکونت‬ ‫سـالاری‪ ،‬جنایـت و ‪ ...‬نمون ‌هی جر‌مهایی اسـت‬
‫مـردم باشـد‪ .‬امـا واقعیـت ایـن اسـت کـه دانش‬ ‫کـه متهمیـن بالقـو‌هی ارتـکاب آنهـا‪ ،‬اولاد قابیل‬
‫گفتمـان ایـران مـدرن‪ ،‬بـرای خلـق شـهر مـدرن‬ ‫(سـاکنین محالت بـه اصطالح حاشـیه) هسـتند‪.‬‬
‫بایـد همـ ‌هی ابعـاد ‪ -‬کالبدی‪ ،‬اجتماعـی‪ ،‬اقتصاد‪،‬‬ ‫برخـی از شهرشناسـان دانسـته یا نادانسـته‪ ،‬پرده‬
‫فرهنگـی و ‪ - ...‬شـهر قبـل از خـود را زیـر‬ ‫از دلیـل اصلـی تفکیـک فضاهـا برداشـت ‌هاند‪.‬‬
‫نظـر بگیریـد تـا تصویـری تما‌مقـد بـرای خـود‬ ‫آنهـا اذعـان دارنـد کـه تنهـا جـرم محالت بـه‬
‫مهیـا کنـد‪ .‬بدیـن ترتیـب بعـد از محاصـر‌هی‬ ‫اصطالح حاشـیه‪ ،‬دیگربودگـی و متفـاوت بودن‬
‫کالبـد جغرافیاهـای قبـل از خـود (مسـکن)‪ ،‬در‬ ‫آنهـا اسـت‪ :‬زندگـی حاشی ‌هنشـینی متفـاوت از‬
‫ده ‌ههـای بعدی به سـراغ ویژگ ‌یهـای اقتصادی‪،‬‬ ‫سـه نـوع شـیو‌هی زندگـی شـهری‪ ،‬روسـتایی و‬
‫اجتماعـی‪ ،‬فرهنگـی و حتـی روانی افراد سـاکن‬ ‫عشـایری (حسـی ‌نزاده دلیـر؛ ‪ ،)125 :1389‬اتـکا‬
‫در آنهـا رفـت‪ ،‬و حلقـ ‌هی محاصـره را تـا ذهـن‬ ‫بـه شـرایط بومـی و محلـی (شـکوئی؛ ‪:1389‬‬
‫افـراد نیـز تنـگ کـرد‪ .‬در دهـ ‌هی ‪ 60‬شمسـی‪،‬‬ ‫‪ ،)465‬حاشی ‌هنشـیان افـرادی هسـتند کـه سـاکن‬
‫دان ‌شهـای معمـاری‪ ،‬شهرسـازی‪ ،‬جغرافیـا‪،‬‬ ‫شـهر هسـتند ولـی فرهنگ اولیـه خـود را حفظ‬
‫جامع ‌هشناسـی‪ ،‬روا ‌نشناسـی‪ ،‬حقوق‪ ،‬و‪ ....‬بسـیج‬ ‫کرد‌هانـد (محسـنی؛ ‪ ،)1 :1378‬افـرادی کـه در‬
‫شـدند تـا همه چیـز محلات به اصطلاح حاشـیه‬ ‫حاشـیه شـهرها سـاکنند ولـی ه ‌مچنـان فرهنگ‬
‫را کشـف کنند‪ .‬م ‌یگویم کشـف چـون مطالعات‬ ‫روسـتایی خـود را حفـظ کرد‌هانـد (ربانـی و‬
‫اولیـه دربـار‌هی حاشی ‌هنشـینی از نـوع اکتشـافی‬ ‫همـکاران؛ ‪ ،)23 :1385‬حاشی ‌هنشـینی شـیو‌هی‬
‫بودنـد‪ .‬در آن مطالعـات محلات حاشـیه به مانند‬ ‫خاصـی از زندگـی کـه از لحـاظ سیاسـی‪،‬‬
‫قبایـل آمـازون آن قـدر عجیـب و غریـب تصور‬ ‫اجتماعـی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اقتصـادی‪ ،‬کالبدی‪ ،‬مدیریت‬
‫م ‌یشـدند کـه تحقیقـات صـورت گرفتـه از نوع‬ ‫و نـوع معیشـت بـا بخ ‌شهـای مجـاور تفـاوت‬
‫انسا ‌نشناسـی اکتشـافی بودنـد‪ .‬در واقـع در‬ ‫اساسـی دارنـد (شـاطریان و همـکاران؛ ‪:1392‬‬
‫مطالعه محالت به اصطلاح حاشـیه‪ ،‬هر محققی‬ ‫‪ .)31‬بنابرایـن محلاتـی کـه بـه عنـوان حاشـیه‬
‫در حکـم کاراگاه جنایی ظاهر م ‌یشـود زیرا‪ ،‬آنها‬ ‫معرفی شـدند‪ ،‬نـه به دلیـل دوری جغرافیایی آنها‬
‫مظنـون بالقـوه هسـتند‪ .‬از هـر زاویـ ‌های م ‌یتوان‬ ‫با مرکز‪ ،‬و نا با مسـاکن خشـتی جانمایی شـدند‪،‬‬
‫بدا ‌نهـا نگریسـت به شـرط آن که نتایـج تحقیق‪،‬‬ ‫بلکـه‪ ،‬بنـا بـه دوری آنهـا از شـیو‌هی زندگـی و‬
‫آن محالت را بـه عنـوان «جغرافیـای ناهنجـار»‬ ‫فرهنـگ مرکـز اسـت؛ آن محلات بیـش از آ ‌نکه‬
‫معرفـی کنـد‪ .‬فرقـی نم ‌یکنـد چه کسـی و با چه‬ ‫ملـی و مرکـز نمـا باشـند‪ ،‬بومـی و محل ‌ینمـا‬
‫عینکـی بـدان م ‌ینگـرد ‪ -‬در هـر صـورت ‪ -‬آنها‬ ‫هسـتند‪ .‬اما این تازه شـروع بـازی دوگان ‌هانگاری‬
‫آمرانـه بود که جغرافیـای دیگران جایـگاه فروتر‬
‫لک ‌ههـای ننـگ شـهر معرفـی م ‌یشـوند‪.‬‬ ‫را داشـت‪ .‬بـازی دوگان ‌هانـگاری بـه هیـچ وجـه‬
‫ایـن چنیـن گفتمـان شهرسـازی ایـران مـدرن‪،‬‬ ‫دسـت بـردار نیسـت؛ دیگـری‪ ،‬آن قـدر مـورد‬
‫«جغرافیـای قابیـل» را برسـاخت و تثبیـت نمود‪.‬‬ ‫بازخواسـت و مطالعـه قـرار م ‌یگیـرد کـه تا عمر‬
‫امـا چـرا قابیـل؟ زیـرا از ی ‌کسـو‪ ،‬متونـی کـه‬ ‫دارد بایـد خود را بازتولید کنـد‪ .‬در ادامه خواهیم‬
‫سـیرت چنیـن جغرافیاهایـی را روایـت م ‌یکنند‪،‬‬ ‫دیـد که چگونه گفتمان شهرسـازی ایـران مدرن‪،‬‬
‫بـا پسـوند «علمـی» مزیـن بودنـد و ایـن کافـی‬ ‫بعـد از قلـع و قمـع مسـکن‪ ،‬بـه سـراغ جامعه و‬
‫بـود کـه بـه انـداز‌هی متـون دینی مقـدس جدی‬
‫گرفته شـوند‪ .‬و از دیگر سـو‪ ،‬آن جغرافیاها محل‬ ‫فـرد خیز برداشـت‪.‬‬
‫تجمـع هم ‌هی انواع خبایث بشـری (از حسـادت‬
‫قابیـل تا ارتکاب قتـل) بازنمایی شـدند‪ .‬در واقع‬ ‫جغرافیایقابیل؛امپراطوریمتن یو‬
‫آن محالت بـه شـکل آه ‌نربـای همـ ‌هی انـواع‬ ‫بازنما� ی یدیگران‬
‫رذال و بد ‌یهـا عمـل م ‌یکننـد؛ آن محالت هـر‬
‫در ظاهـر شـکل ظاهـری مسـاکن‪ ،‬دغدغـ ‌هی‬

‫شماره ‪ /4‬اهــواز‪ /‬مــهر ‪ /1399‬سپتامبـر ‪33 2020‬‬