Page 56 - STAV broj 381

DRUŠTVO

zna da je Gazi Husrev-beg uvakufio u Požegi
(najvjerovatnije između 1537. i 1541. godi-
ne) karavan-saraj i jedan hamam, 12 dućana
i više zemljišta za kuće.

POLITIZACIJA HISTORIJE
Tokom dužeg vremena historiografije koje
su činile zajedničko jugoslavensko naučno po-
lje lik i djelo Gazi Husrev-bega su ugrađivale
prema karakteristikama uobičajenim za obra-
du cijele osmanske prošlosti tih prostora. Da
li zbog činjenice da se radilo o jednoj državi
ili što su aktivniji istraživači u tom periodu
osjećali više potrebu rasvjetljavanja vremena
Husrev-bega, koji je bio prvo ime opsade Beo-
grada, za 16. stoljeće je ostalo izuzetnih prire-
đivačkih djela poput onih Hazima Šabanovića
ili članaka i knjiga Olge Zirojević. “mi-grupe” etičko-politička superiornost lo- od osmanskih hroničara i slično, nego se radi
Posljednje decenije 20. stoljeća, među- gički proizlazila iz pripadnosti kršćanstvu. U o činjenici poput te da se historiografijom ne
tim, kod susjeda su profilirale problema- skladu s tim, stvaraju se čvrste i nepropusne prepoznaje potreba analize veoma važnih pro-
tičnije karakteristike historiografije koje je simboličke granice između dva suprotstavlje- cesa, institucija ili statistika. Nije nikad ura-
u Srbiji npr. Bogumil Hrabak rasporedio u na civilizacijsko-religijska entiteta. đena posebno vanredna vojna strategija Gazi
sljedeće tri tačke: “1. Sveopšta politizacija sa Zbog primjetno sve većeg interesa za gore Husrev-begovog osvajanja Zemuna i prije toga
izraženom naciokratijom, kompilativnost u pomenute izvore, prilično se radi na analiza- opsjedanja Beograda. Statistička obrada uče-
pristupu prilikom izrade naučnih djela, gdje ma doživljaja Osmanlija. U takvim izvorima šća vojske s bosanskog prostora je minimalno
se insistira na sintezi, dok se (arhivska) istra- iz 16. stoljeća ima puno “protuturskog” govora i usputno zastupljena u tekstovima.
živanja tretiraju kao nebitan implicitni fal- poput onog kod Marka Marulića, biskup Fra- Preko Gazi Husrev-begovih poraza se
sifikat, što podrazumijeva bilo svjesno pre- no Marcelo ih opisuje kao ,“okrutne Turke i prelazi površno i ne postavlja pitanje zašto
šućivanje određenih činjenica, bilo njihovo najgore progonitelje vjere”, veličaju se pobje- samo Pečevija od osmanskih izvora postavlja
potpuno izvrtanje”. de poput one Nikole Šubića Zrinskog pod Si- pitanje oko poraza na južnoj strani Vrbasa
I pored takvih karakteristika, Srbija se ipak getom, ali ima kritičkih opisa događaja kao kad je u Frankopanove ruke pao cijeli tabor,
okreće izvorima i posljednjih deset-petnaest godi- što to radi Ludovik Crijević Tuberon. Bartol čak Husrev-begov čador, 60 zastava, pa i voj-
na masovno obogaćuje svoje arhive zahvaljujući Đurđević je posebno zanimljiv istraživačima ni mehteri. Ne reagira se na tekstove poput
međudržavnoj saradnji s Turskom i tamošnjim posljednjih godina, pošto je učestvovao u bici onih Ante Škegre i tvrdnje o crkvenim zvo-
arhivima. No, i u najnovijim izdanjima, prva na Mohaču 1526. godine i duži period proveo u nima na vakufskim sahat-kulama, o kame-
polovina 16. stoljeća je obimom uvijek manja, zarobljeništvu kod Osmanlija, ali ostavio i više nju uzimanom sa crkvenih zidova i slično.
a tematski, recimo, neintrigantnog i neutralnog tekstova iz tog Gazi Husrev-begovog vremena. S obzirom na uvid u stanje s izvorima ra-
karaktera. Primjer može biti izdanje iz 2018. s U njima čitamo puno negativnih iskusta- zličitih provenijencija, ali i karakter, tematiku
grandioznim naslovom Beograd 1521-1867, u va, no ima i pozitivnih primjedbi o Osmanli- i obim historiografske produkcije, nameće se
kojem za 16. stoljeće ima tek rad o restauraciji jama. Temeljito opisuje i običaje kod Osman- zaključak o uzroku koji je dugoročno ograničio
utvrđenja nakon osvajanja Beograda i o kara- lija, obrazovanje, ali mu se zamjera da je i domete naučnih rezultata. Radi se o činjenici
van-saraju Tujgun- paše u Beogradu. kontradiktoran u svom odnosu. Dok, npr., da nas je ili prestalo zanimati sve što je dalje
Da ipak ima pozitivnih pomaka s novim na jednom mjestu koristi jako teške i uvred- od današnjih granica Bosne i Hercegovine
generacijama naučnika, može se vidjeti iz ljive riječi o osmanskoj vojsci, na drugom ili je to forsirani samoizolacionizam. Takav
radova kojima se postavlja pitanje razloga mjestu joj upućuje najveće izraze divljenja, ugao i istraživački pristup ne može donijeti
svojevrsnog odricanja od osmanskog naslje- čak u poređenju sa svim ružnim navikama pune spoznaje. U praktičnom smislu put do
đa. Miloš Todorović je jedan od autora koji pripadnika evropskih vojski. novih spoznaja kojima bi se izbjegle situacije
zbog praznina iz ugla svoje struke istražuje Kad se uzme u obzir to koliko se u su- poput onih s početka ovog teksta, uslovljen
razloge sadašnjeg stanja i budućnost istra- sjedstvu crpe izvori, za angažman bosan- je sljedećim: Da bi se znalo otkud inicijalna
živanja osmanske baštine u Srbiji. Dosad skohercegovačke historiografije (čak i ako sredstva za vakuf, jedan učenik mora znati i
je konstatirao da je u takvim temama nei- ju posmatramo kao jednu!) prema istaknu- gdje i kako se sticao, kako se dijelio ganimet,
zbježna analiza odnosa kolektivnog sjećanja tim ličnostima, možemo reći da standardno plijen, mimo postotka koliko je odvajano za
i historiografije, predstavljanje Osmanlija prelazi preko neobrađenih dionica njihovog glavnu haznu, kao i to otkud da prihodi Gazi
kao onog Drugog, antagonističkog, ali srp- života kao sekundarnim aspektima. Tako i Husrev-begovog vakufa u Požegi, npr., budu
skog identiteta, u čemu je najveći problem u vezi s Gazi Husrev-begovim životom i namijenjeni njegovim vakufima u Sarajevu.
viđenje osmanskog razdoblja kao mračnog djelom, ne može se prigovoriti memorijal- Da bi se znalo zašto ne stoje neke tvrdnje
doba, a Osmanlija kao neprijatelja kršćanstva. nim manifestacijama, ispunjenjima većine oko rušenja ili korištenja nemuslimanskih hra-
Kad je riječ o nekim stereotipnim karakteri- vakufnamom traženih uslova funkcionira- mova, mora se znati i da su postojala precizna
stikama hrvatske historiografije u dijelu izvora, nja vakufa, ali definitivno imamo nedefini- pravila koja i kakva Božija kuća može biti isko-
hronika, putopisa i drugih djela književnika, ran odnos i neriješen stav prema potpunijoj rištena za džamiju. Dok god se ostavljaju takve
crkvenih velikodostojnika i diplomata, one bi obradi čak i poznatih izvora. praznine uslijed usitnjavanja tema u okvirima
se mogle definirati na način Zrinke Blažević Ovdje nisu u pitanju čak neki etički i si- granica Bosne i Hercegovine, otvara se prostor
u sadržaju ranonovovjekovnog osmanizma u stemski potezi u smislu da se vrši izbor iz izvora izmišljanju tradicija. Historija osmanske Bo-
kojem dolazi do simboličkog isključivanja, izostavljajući npr. problematične opise konzu- sne ne možeš se izdvajati iz konteksta historije
gdje se Drugi kvalificira ex negativo, dok je kod miranja alkohola, opise ponašanja gazija čak Osmanske države i Evrope. n

56 24/6/2022 STAV