Page 49 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

(EC) va quruq qoldiq paralel ravishda aniqlanilishi asosida ushbu ko‘rsatkichlarning
o‘zaro bog‘liqligi bo‘yicha grafiklar tuziladi. Grafik eritmaning elektr
o‘tkazuvchanlik qiymati bo‘yicha namunalarning qolgan qismidagi quruq qoldiq
miqdorini aniqlash uchun ishlatiladi. Biroq, asbobning barcha tiplari Xalqaro birliklar
tizimi SI bo‘yicha elektr o‘tkazuvchanlikni aniqlash uchun kalibrovka grafigi
tuzilmagan, har bir asbob uchun individual grafik tuzilgan.
1995 yilda Irrigatsiya va Suv Muammolari ilmiy tadqiqot instituti (avvalgi
SANIIRI) ning tuproq tadqiqotlari va sho‘r yuvish laboratoriyasida A.K.Chernishev
tomonidan chet el portativ elektrokonduktometrining analogi yaratildi. Keyingi yillar
davomida asbob laboratoriya va dala sharoitida sug‘oriladigan erlarda tuz qatlamini
s’emka qilishda va suvlarning minerallashganligini baholashda ko‘p marotaba
sinovdan o‘tkazilgan (17-rasm).
Hozirgi vaqtda asbob takomillashtirilgan: 0 dan 40 g/l konsentratsiyali
eritmaning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash imkonini beruvchi 3 ta shkala va
o‘lchash natijalariga haroratning ta’sir etishiga yo‘l qo‘ymaydigan elektrodlar montaj
qilib ichiga o‘rnatilgan haroratli kompensatori mavjud. Muallif tomonidan yaratilgan
va Angliyaning ELE firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan asboblar yordamida
konsentratsiyasi 40 g/l gacha bo‘lgan eritmalarning elektr o‘tkazuvchanligini
o‘lchash natijalarini solishtirish olingan ma’lumotlar bir-biriga to‘la mos kelishini
ko‘rsatdi (korrelyasiya koeffitsienti 0,999 ni tashkil etdi) (18-rasm).

18 y = 1,012x

16
Показания прибора А.К.Чернышева 12 8 6

14
2
R = 0,998

10

0 4 2
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

Показания приборов фирм BAK,

ELE и JANWAY (Англия)
17-rasm. “Iks-Ekspress” kondukto 18-rasm. Suspenziya va eritmalarning
metrining takomillashtirilgan elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashda
modeli yordamida suvning A.K.Chernishev tomonidan yaratilgan
sho‘rlanganligini o‘lchash konduktometr va Angliya firmalarida
ishlab chiqarilgan asboblarning
natijalarini solishtirish grafigi