Page 52 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

baholanganda, Cl ioni va zaharli tuzlar yig‘indisi bo‘yicha ma’lumotlar har doim ham
bir-biriga mos kelmasligini ko‘rsatdi.
14-jadval
Turli klassifikatsiyalar bo‘yicha tuproqlarning sho‘rlanish darajasi

O‘rganilgan ob’ektlar nomi O‘rganilgan Klassifikatsiyalar bo‘yicha tuproq
namunalar sho‘rlanishini baholashning bir-
soni biriga mos kelishi
Tasodifiy mos kelish, %
EC, dS/m Cl, % - EC, dS/m -
– Cl, % ∑zaharli ∑zaharli
tuzlar, % tuzlar, %
Sirdaryo viloyati, G‘.G‘ulom 29 21 28 28
xo‘jaligi
Sirdaryo viloyati, Siddiqov 175 31 42 53
xo‘jaligi
Surxondaryo viloyati, Talashkon 30 33 47 33
xo‘jaligi
Namangan viloyati 37 41 38 65
Qoraqalpog‘iston Respublikasi 15 73 67 80

Uslubini tuzlarning zaharlilik xavfini yetarlicha aniqlashda qo‘llash mumkin
ekanligidan dalolat beradi.
FAO uslubi bo‘yicha tuproqlarning sho‘rlanishini baholash to‘yingan tuproq
eritmalarining elektr o‘tkazuvchanligiga ko‘ra olib boriladi. To‘yingan eritmalarni
tayyorlash faqatgina laboratoriya sharoitida, maxsus asboblar yordamida amalga
oshirilishi lozim, shu sababdan tuproq eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi qiymatini
tuproq-suv suspenziyalari va so‘rimining elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchash asosida
hisoblash yo‘li bilan aniqlash maqsadga muvofiqdir.
Dala sharoitida tuproq sho‘rlanishini portativ elektrokonduktometr yordamida
to‘g‘ridan-to‘g‘ri aniqlash imkoniyati mavjudligi bois, laboratoriya xodimlari
tomnidan respublikaning turli tuproqlarida tadqiqotlar olib borildi va Sirdaryo
viloyati, Farg‘ona viloyati, Surxondaryo viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikasida
tanlangan nuqtalarda 3 qaytariqda tajribalar qo‘yildi. Tajribalar davomida tuproqlar
sho‘rlanish tipining deyarli barchasini qamrab olinishiga e’tibor berildi: ya’ni,
tadqiqodlar xloridli, sulfat-xloridli, xlorid-sulfatli va sulfatli sho‘rlanish tipiga
mansub tuproqlarda olib borildi. Ularning mexanik tarkibi qumloqdan og‘ir
qumoqgacha o‘zgarib turadi, to‘yingan tuproq eritmalarining sho‘rlanish darajasi 2,6
dan 49,2 dS/m gacha o‘zgarib turadi. Sulfatlar miqdori 1,7-22,6 mg/ekv, xlor
ionining miqdori esa 0,28-7,6 mg/ekv oralig‘ida tebranib turadi. Tadqiqotning asosiy
mohiyati o‘tuvchi koeffitsient K ga ta’sir etuvchi omillarni va unga yaqin bo‘lgan
qiymatni aniqlashdan iborat.
Shuningdek, o‘rganilgan namunalardan tuproq eritmalari tayyorlanib, ushbu
eritmalarda paralel ravishda ECe (tuproq eritmasining elektr o‘tkazuvchanligi), EC 1:5
(1:5 nisbatdagi suvli so‘rimning elektr o‘tkazuvchanligi) va EC 1:1 (1:1 nisbatdagi
tuproq-suv suspenziyasining elektr o‘tkazuvchanligi) aniqlanildi.