Page 60 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Shtirli konduktometrni namuna eritmasi bo‘yicha kalibrlash. Asbob
ko‘rsatishini namuna eritma bo‘yicha tekshirish zarur. Namuna eritmasi sifatida NaCl
ning turli konsentratsiyalaridan foydalanish mumkin. Bu quyidagicha tayyorlanadi.
10 l li chelak olinadi va unga +/- 1% aniqlikda 10 l distillangan suv quyiladi va ustiga
10 g NaCl solinadi, so‘ngra yaxshilab aralashtiriladi. Asbobning “0” ko‘rsatishi
quruq eletrodlar bilan tekshiriladi va zarur bo‘lsa nolgacha to‘g‘rilanadi.
Elektrodlar quruq latta bilan yaxshilab artiladi (yaxshisi kir yuvish kukunida
uni yuvish kerak), distillangan suv bilan chayiladi va namuna eritmali chelak
o‘rtasiga vertikal holatda tushiriladi. So‘ngra harorat o‘lchanadi, jadval bo‘yicha
ushbu haroratga mos keluvchi NaCl eritmasi EC ning kalibr qiymati topiladi.

Mustaqil ishlash uchun savollar:
1. Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligi deganda nimani tushunasiz?
2. Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligini o‘lchashning qanday usullari
mavjud?
3. Tuproqning elektr o‘tkazuvchanligiga haroratning ta’siri haqida gapirib
bering?
4. Sho‘rlangan tuproqlarni baholashda elektr o‘tkazuvchanlikning
ahamiyati?
5. Elektrokonduktometriya usulining afzalliklari nimadan iborat?
6. O‘zbekiston sharoitida sho‘rlangan tuproqlarni baholashda
elektrokonduktometriya usulining joriy etilishi haqida gapirib bering?

TUPROQNING ISSIQLIK-FIZIK XOSSALARINI O‘RGANISH USULLARI.

Tuproq harorati, tuproqning isishi va sovishi kabi jarayonlarga yer yuzasining
xususiyatlari bilan bir qatorda tuproqning issiqlik-fizik xususiyatlari ham katta ta’sir
ko‘rsatadi. Tuproqning issiqlik-fizik xususiyatlariga issiqlik sig‘imi, issiqlik
o‘tkazuvchanligi, harorat o‘tkazuvchanligi va issiqlikni o‘zlashtiruvchanligi kabi
xususiyatlar kiradi. Quyida ularning har biriga alohida to‘xtalib o‘tamiz.
Tuproqning issiqlik sig‘imi. Tuproqning issiqlik sig‘imi uning issiqlikni
yutish qobiliyatini bildiradi.
Tuproqning issiqlik sig‘imi ikki xilda bo‘ladi:
1. Tuproqning solishtirma issiqlik sig‘imi (c).
2. Tuproqning hajmiy issiqlik sig‘imi (cx).
1 kg quruq tuproqni 1C ga isitish uchun kerak bo‘lgan issiqlik miqdoriga
tuproqning solishtirma issiqlik sig‘imi (s) deyiladi va uni J/kgC birlikda o‘lchanadi.
Tuproqshunoslik fanida esa tuproq solishtirma issiqlik sig‘imini kal/g C birlikda
o‘lchash keng tarqalgan.
3
1 m quruq tuproqni 1C ga isitish uchun kerak bo‘lgan issiqlik miqdoriga
3
tuproqning hajmiy issiqlik sig‘imi (cx) deyiladi va uni J/m C birlikda o‘lchanadi.
3
Tuproqshunoslikda cx ni ko‘pincha kal/sm C birlikda o‘lchanadi. Tuproqning
solishtirma va hajmiy issiqlik sig‘imlari o‘zaro quyidagicha munosabatda
bog‘langan: