Page 65 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

Kechasi faol yuzaga yig‘indi quyosh radiatsiyasi tushmaydi, shuning uchun
qisqa to‘lqinli qaytgan radiatsiya ham bo‘lmaydi.
U holda (3) tenglama yana ham soddalashadi:

Q a – Q yer - Q m + Q t + Q tr = 0.

Radiatsion balans, issiqlik balansining har bir elementiga ob-havo va iqlim
sharoitlari, agrotexnik va meliorativ tadbirlar kuchli ta’sir ko‘rsatadi.
Bunday omillar ta’sirida issiqlik balansi va uning elementlarining borishidagi
davriylik o‘zgaradi. Ayniqsa, yerning shimoliy hududlarida issiqlik balans
elementlari ob-havo va iqlim sharoitlariga keskin bog‘langan. Janubdagi ancha
barqaror ob-havo sharoitlarida issiqlik balans elementlari ham ancha turg‘un bo‘ladi.
Sug‘orish issiqlik balans elementlariga kuchli va qisqa muddatli ta’sir ko‘rsatadi.
Issiqlik balansning ayrim elementlar bo‘yicha taqsimotining o‘zgarishiga tuproqni
mul’chalash, ekinlarni egatlar pushtasiga ekish, tuproqni g‘ovakligini oshirish va
zichlashtirish kabi agrotexnik tadbirlar birmuncha ta’sir ko‘rsatadi.

Mustaqil ishlash uchun savollar:
1. Faol yuzaning radiatsion balansi deb nimaga aytiladi?
2. Faol qatlam qachon isiydi?
3. Radiatsion balans kunning qaysi vaqtida manfiy yoki musbat bo’ladi?
4. O‘zbekistonning shimoliy hududlari uchun radiatsion balansning yillik
qiymati ntchiga teng?
5. O‘zbekistonning janubiy hududlari uchun radiatsion balansning yillik
qiymati ntchiga teng?
6. O‘zbekistonning baland tog‘li hududlari uchun radiatsion balansning yillik
qiymati ntchiga teng?

TUPROQ TEMPERATURASINI O‘LCHASH USULLARINI O‘RGANISH.

Tuproq haroratini o’lchash uchun ko’pincha suyuqlikli (simobli, spirtli),
termoelektrik va qarshilik elektr termometrlari qo’llaniladi. Biz ular orasidan
suyuqlikli termometrlarnigina bayon qilamiz. Tuproq yuzasining kuzatish muddati
(biror aniq vaqt payti)dagi haroratini o’lchash uchun muddatli termometr TM-3,
tuproq yuzasining kuzatish muddatlari oralig’idagi eng yuqori haroratini o’lchash
uchun maksimal termometr TM-1, tuproq yuzasining kuzatish muddatlari oralig’idagi
eng past haroratni o’lchash uchun minimal termometr TM-2 lar
ishlatiladi.agrometrologik o’lchashlarda eng ko’p ishlatiladigan termometr muddatli
psixometrik termometrdir. Barcha suyuqli termometrlar kabi psixometrik termometr
ham uchta asosiy qismdan: silindrik yoki sharsimon shakldagi shisha rezervuar va
unga kavcharlangan kapillyar (ingichka) kanali bor shisha naycha (trubka) hamda
bo’limlarga taqsimlangan shkaladan tashkil topgan. Rezervuar va kapillyarning
ma’lum qismi simob bilan to’ldirilgan. Kapillyar nay va shkala shisha nay ichiga
joylashtirilgan.
Simobli termometrlar harorat o’zgarganida simob hajmining o’zgarishiga
0
asoslanib ishlaydi. Bunday termometr yordamida ancha past, masalan – 38,9 C dan