Page 73 - Burxanova D. Tuproq_fizikasi va iqlim o'quv qo'llanma

E-ma’lum daladan yil davomida sarflangan suv miqdori, mm simob ustunida;
M-tuproqni yog‘in-sochin suvlarini o‘ziga qabul qilish koeffitsienti.
Ma’lum dalani nam bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkichi (e) tuproqning yuzasi,
strukturasi holati va hokazolarga bog‘liq holda o‘zgarib boradi.
Agarda:
e > 1 - bo‘lsa - mazkur dalada tabiiy namlik ko‘p. Dala botqoqlanish xavfi
ostida bo‘ladi.
e = 1 - bo‘lsa - tabiiy namlanish etarli (optimal), qurg‘oqchilik yillarda
fiziologik faol namlik etishmaydi.
e < 1 - bo‘lsa - tabiiy namlik batamom etishmaydi, dalada qisqa yoki uzoq
muddatli qurg‘oqchilik xavfi ostida bo‘ladi.
Sug‘orishning turli davrlarida har xil tipdagi suv rejimi tiplari yuzaga keladi.
Sug‘orilayotgan davrda suv rejimining dastlab yuviladigan tipi shakllanib, keyin
yuvilmaydigan va terlaydigan tiplari bilan almashinadi, natijada tuproqda namning
davriy ko‘tarilib va pasayib turishi kuzatiladi.
Tuproqning suv rejimi qishloq xo‘jalik maydonlarida turli agrotexnik va
agromeliorativ tadbirlar tizimini amalga oshirish natijasida boshqarilib turiladi.
Tuproqning asosiy tarkibiy qismlaridan biri - tuproq suvi hisoblanadi.
Tuproqning paydo bo‘lishida, uning genetik qatlamlarida har xil mineral va organik
elementlarning to‘planishi yoki harakatlanishida, ikkilamchi loyli minerallarning
vujudga kelishi va boshqa jarayonlarda tuproq tarkibidagi suvning roli juda kattadir.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini etishtirishda tuproq tarkibidagi suv muhim

ahamiyatga ega. Shuning uchun ham tuproq suv rejimini boshqarish madaniy ekinlar
hosildorligini oshirish nuqtai nazaridan dehqonchilikdagi bosh masala bo‘lib kelgan
va shunday bo‘lib qoladi.

Mustaqil ishlash uchun savollar:
1. Tuproqning suv rejimi deganda nimani tushunasiz?
2. Tuproq suv rejimi niche tipga bo’linadi?
3. Tuproq suv rejimi va suv balansi deganda nimani tushunasiz?
4. Suvning kelish manbalarini sanab bering?

TUPROQ SUV BALANSINI XISOBLASHNI O‘RGANISH.

Tuproqning asosiy tarkibiy qismlaridan biri - tuproq suvi hisoblanadi.
Tuproqning paydo bo‘lishida, uning genetik qatlamlarida har xil mineral va organik
elementlarning to‘planishi yoki harakatlanishida, ikkilamchi loyli minerallarning
vujudga kelishi va boshqa jarayonlarda tuproq tarkibidagi suvning roli juda kattadir.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini etishtirishda tuproq tarkibidagi suv muhim
ahamiyatga ega. Shuning uchun ham tuproq suv rejimini boshqarish madaniy ekinlar
hosildorligini oshirish nuqtai nazaridan dehqonchilikdagi bosh masala bo‘lib kelgan
va shunday bo‘lib qoladi.
O‘simliklarni suv bilan ta’minlanganligi, tuproqning umumiy namligi bilan
emas, balki u yoki bu miqdorda o‘simlik qabul qila oladigan shakldagi suv miqdori