Page 51 - YARMUHAMMEDOV J. DORIVOR_O’SIMLIKLAR_FLORASI_VA_SISTEMATIKASI_FANIDAN

o‘rganilmagan.
И.И. Малсев To‘palang daryosi havzasida S. hissarica ni fitotsenotip

(ksyeroxazmofiton) sifatida qayd qilgan.
А.Д. Турова fikricha S. sylvatica Yevropaning deyarli barcha davlatlarida
keng tarqalgan bo‘lib, tibbiy maqsadlarda uning asosan еr ustki qismi qo‘llaniladi.
Bundan tashqari yana Stachys turkumining boshqa 2 turi – S. betonicaeflora va S.

baicalensis o‘simliklari ham dorivorlik hususiyatlariga ega.
Н.В. Тпулевич ma’lumotiga ko‘ra Moskva shahri (Bosh botanika bog‘i)
sharoitida Kavkaz florasidan olib kelingan S. byzantina 20 yil va S. pyersica S.G.

Gmel. ex C.A. Mey. 10 yil davomida yaxshi o‘sib rivojlangan. Muallifning
fikricha staxisning bu turlari introduksiya uchun istiqbolli hisoblanadi.
T.X. Xudoybyerdiev Farg‘ona vodiysi labguldoshlariga bag‘ishlangan

doktorlik dissertatsiyasida Stachys turkumining 5 turi to‘g‘risida ma’lumotlar
keltirgan. Ular –Stachys hissarica, S. setifyera, S. sylvatica, S. palustris va S.
betonicaeflora turlaridir. Farg‘ona vodiysi florasida uchraydigan 184 tur

o‘simliklardan 63 turi dorivor o‘simliklar bo‘lib, ular ilmiy va xalq tabobatida
keng qo‘llanilishini qayd qiladi. Staxisning 2 turi - S. sylvatica va. S. palustris
juda kam uchrashi va ularning yo‘qolib ketishi xavfi mavjudligini ta’kidlaydi. S.
betonicaeflora pastki yaylovlarda formatsiyalar shakllantiradi (edifiqator), tog‘

oldida esa shalfey formatsiyasi tarkibida muayyan miqdorda uchraydi. S. sylvatica
senoz hosil qilmaydi, S. hissarica esa assektor sifatida uchraydi. Stachys

turlarining tabiiy zahiralarini o‘rganish natijasida Farg‘ona vodiysi xududida S.
hissarica, S. setifyera, S. sylvatica va S. palustris kamyob bo‘lganligi sababli
ularni yig‘ishtirib olishni qat’iy taqiqlash zarurligini tavsiya qilgan. S.
betonicaeflora ning zahiralari Oloy, Farg‘ona va Chotqol tog‘ tizmalarida ko‘pligi

bois sanoat miqyosida uning biomassasini yig‘ishtirish imkoni mavjudligi qayd
qilingan.
Staxisning fotosintezini o‘rganishga bag‘ishlangan tadqiqotlar juda kam.

С.П. Маслова, Т.К. Головко ma’lumotlariga ko‘ra, staxisning barglari yuqori
darajada (yog’ug‘lik bilan to‘yinganda) yog’itilganda (180 Vt/m ) 8-10 mg
2
2
CO 2/dm ∙soat miqdorida fotosintez faolligiga ega bo‘lishgan. Nafas olish
jarayonining jadalligi esa fotosintezning 10-20% ni tashkil qilgan. Staxis
2
barglarini 20-30 Vt/m darajada yog’itilganida fotosintezning jadalligi 3-5 mg
2
CO 2/dm ∙soat ga teng bo‘lgan. Yog’itilganlik 3-4 Vt/m bo‘lganida esa
2
o‘simlikning CO 2 ni o‘zlashtirishi kuzatilmagan. Olingan natijalarga asoslanib
mualliflar staxis yog’ug‘sevar o‘simlik degan xulosaga kelgan. Shuniyam
ta’kidlash zarurki, staxis kartoshkaga nisbatan zahira moddalarni kam Tutadi,

51