Page 114 - Geologiya va mineralogiya elektron o‘quv qo‘llanma. Sodiqova G., Usmonova M.

tuzilishi bo‘yicha uch guruhga bo‘linadi:

x
1. Natriy-kalsiyli dala shpatlari Na[AlSi 3O 8]-Ca[Al 2Si 2O8] katorlaridan
iborat bo‘lib, “plagioklazlar” deb ataladi.

2. Kaliy-natriyli dala shpatlari, yuqori haroratda K[AlSi 3O 8] - Na[AlSi 3O 8]

uzluksiz qattiqeritma qatorini hosil qilib, asta-sekin soviganda kaliyli va natriyli

minerallarga ajraladi.

3. Kaliy-bariyli dala shpatlari ham K[AlSi 3O 8] - Ba[Al 2Si 2O 8] izomorf
aralashmasidan iborat; tabiatda kam uchraydigan gialofanlar deb ataladigan

minerallarni hosil qiladi.

Plagioklazlar

Bu guruhga kiradigan minerallar albit va anortit molekulalarining turli

nisbatdagi qattiq izomorfik qatorini tashkil etadi. Ushbu izomorf qatorga kiruvchi

minerallar kuyidagilarga bo‘linadi:

Albit - Na[AlSi 3O 8] - 0-10%, Oligoklaz - 10-30%, Andezin - 30-50%,

Labrador - 50-70%, Bitovnit- 7 0-90%, Anortit - Ca[Al 2Si 2O 8] - 90-100%.

Plagioklazlar barcha magmatik jinslar tarkibida uchraydi. Ularning kimyoviy

tarkibi muxim axamiyatga ega. U.S.Fedorov har bir plagioklazlar tarkibidagi

anortit molekulasining foizdagi miqdoriga qarab alohida guruhchalarga ajratadi

(5- jadval). Masalan, agar plagioklazning № 37 bo‘lsa, unda 37% anortit va 63%

albit molekulasi bo‘lsa - “andezin” deyiladi; yozilishi quyidagicha An 37Ab 63, agar

plagioklaz № 56 bo‘lsa, anortit 56% va albit 44%ni tashkil etadi va “labrador” deb

ataladi An 56Ab 44.

Plagioklazlar triklin singoniyali, simmetriya ko‘rinishi pinokoidal,

tabletkasimon; yoki tabletkacha-prizmatik qiyofaga ega. Odatda murakkab

polisintetik ko‘shaloq kristallari keng tarkalgan; oddiy ko‘shalok kristallari kam.

Rangi xilma-xil, oq, qul rang, ba’zan yashilroq, ko‘kimtir, ba’zan qoraroq,

shishadek yaltiraydi, kattiqligi 6-6,5. Ularning solishtirma ogirligi albitda 2,61

va anortitda 2,77. Ular magmatik jinslarda keng tarkalgan jins hosil qiluvchi

mineral deyiladi. Bulardan tashqari kristallik slaneslar va rogoviklar tarkibida

piroksen, amfibol va slyudalar bilan bir assotsiatsiyada uchraydi.