Page 25 - 27.9 Sách trai Cầu Vồng Yên thế
P. 25
hiệu. Triều đình được tin liền sai tham tán quân vụ là Tôn Thất Thuyết mang
hàng nghìn quân, cả voi ngựa, tức tốc kéo về Bắc Ninh, cùng tổng đốc Nguyễn
Oai, mang quân bản địa, kéo lên Yên Thế, bao vây đồn Thành Thang (Lan
Giới). Quận Tường ra lệnh chém đầu tri phủ và tiến quân ra đánh phá các đồn
lương của quân triều đình, nhưng do tương quan lực lượng quá chênh lệch,
Quận Tường phải rút về cố thủ, và Tôn Thất Thuyết hạ lệnh tấn công. Cuối cùng
nghĩa quân bị tãn rã và ông đã rút gươm tự sát, đó là năm 1874. Dân các vùng
Đồng Cờ, Trại Sung, Đá Ong đã lập miếu thờ ông.
7. Cuộc khởi nghĩa do ông Giáp Văn Trận làm thủ lĩnh (1870-1875)
Ông quê ở làng Lý (xã Ngọc Lý ngày nay). Đầu năm 1870 ông cùng con là
Giáp Văn Cương tập hợp các thủ lĩnh nghĩa quân, thành lập bộ chỉ huy dựng cờ
khởi nghĩa. Trong bộ chỉ huy cuộc khởi nghĩa ở huyện Tân Yên có: Đại Trận
giữ chức tiền quân chánh thống tướng, Đồng Văn Trung (làng Châu, Ngô Xá)
làm trung quân chánh đề đốc (có tư liệu nêu cả Đề Dương tức Đề Thám ở trong
bộ chỉ huy), lập căn cứ chiến đấu ở Trại Trận (Ngọc Lý) cơ sở hậu cần ở làng
Ngò -Vân Cầu và căn cứ ở Thượng Phúc (Kim Anh). Mở đầu nghĩa quân tấn
công Mỏ Thổ, san phẳng thành phân phủ Lạng Giang. Tại làng Ngò nghĩa quân
tiêu diệt cánh quân của Lãnh Lê và Phủ Hoàn, rồi tràn xuống Bắc Ninh, tiến
xuống Bằng Gồi (Hà Nam) quặt lên Tam Đảo, hoạt động mạnh ở Kim Anh, lực
lượng có lúc đông tới 2000 người. Triều đình phải cử Tôn Thất Thuyết hỗ trợ
cùng Nguyễn Oai đánh dẹp. Hai năm 1873-1874, Đại Trận hoạt động mạnh ở
Yên Dũng, chặn đường vế nước của sứ bộ Phan Sĩ Thục, vì vậy Nguyễn Oai bị
giáng chức. Vua Tự Đức lại sai tham tán Tôn Thất Thuyết mang quân tới đánh
dẹp, tuy có quân và voi nhiều gấp đôi, súng ống tốt và đầy đủ, nhưng Tôn Thất
Thuyết vẫn chưa thắng được trận nào, lại bị giáng cấp. Sau trận Cổ Loa đầu năm
1875 Đại Trận kéo quân về Đông Lỗ - Hiệp Hoà, nghỉ ngơi, lại tách một bộ
phận do Đề Dương chỉ huy sang đóng ở Ngọc Nham (Ngọc Thiện). Tôn Thất
Thuyết nắm được tình hình đã tập trung binh lực đánh vào Đông Lỗ. Đại Trận
mải vui khinh địch, khi thấy nguy vội sai người đi báo cho Đề Dương, người
mang giấy bị quân triều đình bắt được. Vòng vây thắt chặt. Đại Trận và nghĩa
quân cố sức chiến đấu gần trọn một ngày, cuối cùng biết không thể đối địch
được nữa và đã rút gươm tự sát.
25
