Page 142 - Thesis PhD Anger by Chaichana

๑๒๓

๔) ล าดับขั้นของการเกิดความโกรธ
ตามธรรมชาติของการเกิดความโกรธ (โทสะ) ย่อมเป็นไปตามลำดับขั้นที่ชัดเจนโดยไม่มี

การข้ามขั้นตอน สำหรับลำดับขั้นของการเกิดความโกรธในการวิจัยจัดเรียงไว้ ๕ ลำดับขั้น ตามภาพท่ ี
๔.๔ ดังนี้

อรต ิ ปฏิฆะ โกธะ โทสะ พยาบาท
สะ

ภาพที่ ๔.๔ ลำดับขั้นของการเกิดความโกรธ

จากภาพที่ ๔.๔ อธิบายได้ว่า ลำดับขั้นของการเกิดความโกรธ ขั้นที่ ๑ อรติ (ความไม่
ยินดี ความไม่พอใจ) เมื่อเกิดผัสสะ (การกระทบ) ขึ้นหากการรับรู้อารมณ์นั้นขาดสัมมาสติ กิเลสสาย

โทสะจะเริ่มต้นของการโกรธคือ อรติ เมื่อเกิดความไม่ยินดีหรือความไม่พอใจขึ้นแล้วไม่ได้ระงับเสีย

ตั้งแต่เริ่มแรกอำนาจของกิเลสสายความโกรธจะก่อตัวเป็น ปฎิฆะ (ขั้นที่ ๒) ส่งผลให้บุคคลแสดง
อาการขัดเคืองใจ เดือดดาลใจ สังเกตได้จากอาการแสดงออกทางกายและวาจา เช่น สีหน้า แววตา

อาการหงุดหงิด พล่ำบ่นกับตัวเอง เป็นต้น เมื่อปฎิฆะไม่ได้รับการระงับจะเปลี่ยน เป็น โกธะ (ขั้นที่ ๓)

ส่งผลให้บุคคลแสดงความโกรธ ความเดือดดาลใจ เมื่อเกิดความโกรธย่อมมี กิริยาที่โกรธ ภาวะที่โกรธ
ความคิดประทุษร้าย กิริยาที่คิดประทุษร้าย ภาวะที่คิดประทุษร้าย ความคิดปองร้าย กิริยาที่คิดปอง

ร้าย ภาวะที่คิดปองร้าย ความยินร้าย ความยินร้ายตอบ ความดุร้าย ความเกรี้ยวกราด ความที่จิตไม่
เบิกบาน สังเกตได้จากอาการแสดงออกทางกายและวาจา เช่น อาการโกรธจนตัวสั่น ดวงตาขมึงโต ตี

หน้ายักษ์ พูดคำหยาบ เกิดการด่าทอ ทะเลาะวิวาทแต่ไม่ถึงกับลงมือทำประทุษร้ายทำร้ายกัน เป็น

ต้น หากความโกรธไม่ถูกระงับจะเกิดอารมณ์ที่แรงขึ้นคือโทสะ (ขั้นที่ ๔) ส่งผลให้บุคคลแสดงอาการ
ประทุษร้าย ด้วยอาศัยอำนาจแห่งกิเลสสายความโกรธนี้ บุคคลย่อมลงมือทำลายสิ่งของและหรือทำ

ร้ายร่างกายและจิตใจซึ่งกันและกันได้ บ้างรายอาจรุนแรงถึงขั้นฆ่ากันตาย หรือแม้นแต่ฆ่าตัวเองตาย
เป็นต้น และหากโทสะที่เกิดขึ้นแล้วไม่ได้ระงับลง เมื่อบุคคลเกิดการประทุษร้ายต่อกันแล้ว หากยังไม่

สำเร็จหรือยังไม่สมใจ ย่อมเกิดพยาบาท (ขั้นที่ ๕) จิตคิดปองร้าย จิตมุ่งร้าย จิตผูกพยาบาท ผูกอาฆาต

จองเวรต่อกัน เช่น การทำพิธีสาปแช่ง ทำพิธีผูกพยาบาทอาฆาตจองเวรทั้งชาตินี้ และภพชาติต่อไป
เป็นต้น

อาจกล่าวได้ว่าลำดับขั้นของการเกิดความโกรธ เริ่มจาก อรติ ปฎิฆะ โกธะ โทสะ และ
พยาบาทตามลำดับ ที่นี้หากเราต้องการป้องกันไม่ให้เกิดพยาบาทก็ต้องระงับโทสะ หากต้องการ

ุ
ป้องกันไม่ให้เกิดโทสะก็ต้องระงับความโกรธ เพราะเมื่อไม่มีความโกรธแล้วโทสะหรือการประทษร้ายก็
ไม่มีโอกาสเกิดขึ้นได้เลย เพราะโทสะมีสมุฏฐานคือแหล่งกำเนิดจากความโกรธ และยิ่งไปกว่านั้นหาก