Page 140 - Thesis PhD Anger by Chaichana

๑๒๑

๔.๒ หลักธรรมระงับความโกรธในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท

ศาสตร์ทางพระพุทธศาสนาเถรวาทมีทัศนะว่าความโกรธหรือโทสะ เป็นเจตสิกที่เรียกว่า

โทสมูลจิต (เกิดแก่ปุถุชนทุกคน ยกเว้นพระอนาคามีและพระอรหันต์) ความโกรธเป็นอกุศลมูลสาย
โทสะมีเพียงด้านการทำลายล้าง (ด้านลบ) ไม่มีผลดี ดังนั้นจึงควรระงับให้ดับลง ความโกรธสามารถ

รับรู้ทางสภาวะจิตที่แสดงออกทางกาย วาจา และใจ จากผลการวิเคราะห์คัมภีร์พระพุทธศาสนาและ

เอกสารหลายฉบับ ได้ผลการวิจัยดังนี้

๔.๒.๑ ข้อมูลพื้นฐานของความโกรธทางพระพุทธศาสนา

๑) ความหมายของความโกรธ ในพระพุทธศาสนาเถรวาทให้ความหมายของคำว่า ความ

โกรธหมายถึง การมีจิตที่ปองร้าย การมีจิตที่มุ่งร้าย ความอาฆาตแห่งจิต ความดุร้าย ความเกรี้ยว

กราด ความไม่แช่มชื่นจิต การมีจิตที่ปองร้าย การมีจิตที่มุ่งร้าย ความขัดเคือง ความไม่ชอบใจ
ความแค้นใจ ความเจ็บใจ ความไม่แช่มชื่น ความไม่พอใจ ความยินร้าย ความยินร้ายตอบ ธุลีนี้เป็นชื่อ

ของโทสะ รวมถึงกิริยาที่โกรธ ภาวะที่โกรธ ความคิดประทุษร้าย กิริยาที่คิด ประทุษร้าย ภาวะที่คิด

ประทุษร้าย ความคิดปองร้าย กิริยาที่คิดปองร้าย ภาวะที่คิดปองร้าย ความ พิโรธ ความพิโรธตอบ
ความที่จิตไม่เบิกบาน นี้เรียกว่า ความโกรธ บุคคลใดยังละความโกรธนี้ไม่ได้ บุคคลนี้เรียกว่า ผู้มัก

โกรธ

๒) คุณลักษณะของความโกรธ ในพระอภิธัมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๑ จิตตสังคหวิภาค

ในหัวข้อ โทสมูลจิต ได้อธิบายคุณลักษณะของความโกรธ (โทสะ) อยู่ ๔ ประการ คือ

(๑) จณฺฑิกฺกลกฺขโณ ความโกรธมีความหยาบกระด้างเป็นลักษณะ

(๒) นิสฺสยาทาหนรโส ความโกรธมีการทำให้จิตใจตนและผู้อื่นหม่นไหม้ เป็นกิจ
(๓) ทูสนปจฺจุปฏฺ าโน ความโกรธมีการประทุษร้าย เป็นอารมณ์

(๔) อาฆาตวตฺถุปทฏฺ าโน ความโกรธมีอาฆาตวัตถุ เป็นเหตุใกล้ชิด

๓) สาเหตุและปัจจัยที่สนับสนุนให้เกิดความโกรธ ในการวิจัยนี้ได้วิเคราะห์และแบ่ง

ออกเป็นสาเหตุทางตรงและปัจจัยที่สนับสนุนให้เกิดความโกรธ คือ

(๑) สาเหตุทางตรงที่ทำเกิดความโกรธ คือสภาวะที่เป็นสมุฏฐานให้เกิดความโกรธ

จากภายในจิตของบุคคล คือ อวิชชา (ความไม่รู้) อกุศลมูล ๓ (มูลเหตุให้เกิดความโกรธ) และทุจริต ๓

(๒) ปัจจัยที่สนับสนุนความโกรธ ในพระพุทธศาสนาจำแนกออกเป็น ๕ ปัจจัย ได้แก ่

๑) โทสชฺฌาสยตา มีอัธยาศัยเป็นคนมักโกรธ