Page 120 - Neşide Dergisi 5.Sayı E-Book

formlarının (Turhan «devrim» demez.) halka ulaş- leşmesi ikame edilmiştir. Avrupa’da (Almanya,
masını ve kabul edilmesini engeller. Turhan, farklı İtalya, İspanya gibi) tek parti ideolojilerinin ye-
Türk romanlarında işlenmiş ve roman uyarlama- nilmesiyle, Türkiye ve Rusya’da 1950’lilerden
larıyla sinemaya da yansımış taşradaki imam-öğ- sonra bir yumuşama döneminin başlamasına
retmen çatışmasını aşmak için “İmam öğretmen” neden olmuştur. Her iki ülkede de 1950 öncesi
modelini getirmiştir. Geleneksel toplumun bu siyasal uygulamaların eleştirilmesi ve hatta yer
şekilde güveni kazanılacak ve toplum değişime yer mahkûm edilmesine tanık olmaktayız. Bu-
ikna edilecektir. Bu tip bir öğretmeni yetiştirmek nun eğitimde de yansımaları olacaktır. Türkiye’de
için İlahiyat Liseleri Projesini gündeme getirmiş- 1950 öncesinde hayata geçirilen bazı eğitim po-
tir. Bu lisede dini eğitimin yanında pozitif bilim- litika ve uygulamalarından vazgeçilecektir. Köy
ler de öğretilecektir. İmam öğretmen halkın dini Enstitüleri uygulamasından, ilköğretim seferber-
ihtiyaç ve gereksinimlerini karşılarken gündelik liği ve köy öncelikli kalkınma politikalarından vaz-
hayatında da ona model olacaktır. Böylece halkın geçilmiştir. Kent öncelikli bir ekonomik kalkınma
taassubu kırılacak ve yeniliğe açık hale gelecek- ve üniversite eğitimine öncelik veren bir eğitim
tir. Öğretmen yetiştirme konusuna önem vermiş, politikası yürütülmeye başlanmıştır. Örneğin, Ege
bu mesleğe uygun olanların özenle seçilmesi ge- Üniversitesi (1955), Karadeniz Teknik Üniversitesi
rekliliğini ortaya koymuştur. Öğretmenin eğitim- (1955), ODTÜ (1956), Atatürk Üniversitesi (1957)
deki kritik önemini şu sözlerle ortaya koymuştur. bu dönemde açılmıştır.
“Gerçekte bugün bütün uygar ulusların eğitimci-
leri gibi fikir adamları da okulun öğretmen demek
Sonuç
olduğuna; onun yerini ne müfredat programıyla,
ne kitapla, ne disiplin veya herhangi bir araçla Turhan, Garplılaşmayı teknik alana (mede-
tutmanın mümkün olmadığına kanaat getirmiş niyet düzeyine), bilimsel alana çekerek, kültürel
bulunmaktadırlar. Bu nedenle öğretmeni hesaba alanı dışarıda tutmuştur. Böylece Batılılaşmaya
katmayan hiçbir eğitim reform planının başarılı ol- toplumdan gelecek itirazların ve karşı duruşla-
15
masına ihtimal verilmemektedir.” rın önüne geçilecektir. Bilim ve bilim zihniyeti ve
bunun taşıyıcıları olan birinci sınıf bilim insanları
Mümtaz Turhan, sosyal bilimlere ayrı bir önem
tarafından yürütülen sürece toplumu dâhil etme-
vermiştir. Bugün yeni yeni açılmaya başlanan
me, toplumun kendisini bu işe karıştırmama eği-
Sosyal Bilimler Fakülteleri veya Sosyal Bilimler
limindedir. Bu konuda seçkinci olduğu söylene-
Üniversitesi fikrinin öncü savunucularından biri
bilir. Halkçılığa yönelik eleştirilerini bu noktadan
olmuştur. Sosyal Psikolojiye, Sosyolojiye ve Pe-
değerlendirmek gerekir. Yaygın eğitim ve ilköğ-
dagoji disiplinlerinin ülkemiz için önemine vurgu
retim seferberliğine yönelik eleştirileri bu yakla-
yapmıştır. Sadece üniversite değil lise düzeyinde
şımının bir sonucudur. Ona göre yaygın eğitim
de sosyal bilim ağırlıklı eğitim veren Sosyal Bilim-
yerine her alanda uzmanlar yetiştirmeye odak-
ler ve Edebiyat liselerinin açılması gerekliliğini
lanmamız ve önce bir zihniyet devrimi yaşamamız
gündeme getirmiştir. Bundan dolayı 2003 yılın-
gerekmektedir.
da açılan Türkiye’nin ilk Sosyal Bilimler Lisesi’ne
Mümtaz Turhan’ın ismi verilmiştir. Turhan, eğitimle ilgili düşüncelerini Batılılaş-
ma ekseninde tartışmıştır. Ülke ve toplum kal-
Mümtaz Turhan muhafazakâr modernleşmeci
kınmasında ve sağlıklı bir Batılılaşmada eğitimi
bir düşünür ve sosyoloğumuzdur. Gerek eğitim
temel unsur olarak görmüştür. Gerçek bilimi ve
konusundaki bu yaklaşımı ve gerekse de Türk
bilimsel zihniyeti temsil edecek elit bir tabaka-
Batılılaşmasını farklı dönemler içinde sistemli bir
nın yetiştirilmesi gerektiğini, bunun, Batılılaşma
şekilde ele aldığı Garplılaşmanın Neresindeyiz
sürecinde, kalkınma ve modernleşme açısından
adlı eserinde bu özelliğini görmek mümkündür.
izlenecek en iyi yol olduğunu belirtir. Bu kadrolar
O, Serbest Kültür Değişmesi’nden yanadır. Ona
16
bilimsel araştırmaları temel alan Avrupa ülkeleri
göre DP dönemiyle serbest kültür değişmeleri
üniversitelerine gönderilen öğrenciler ve ülke-
dönemi başlamıştır. II. Dünya Savaşından sonra
mizde kurulan araştırma enstitülerinden yetişe-
dünyada esen liberalizm ve demokrasi rüzgârı;
ceklerdir.
Türkiye’nin çok partili yaşama geçişiyle Kıta Av-
rupa merkezli modernleşme (radikal, devrimci) Mümtaz Turhan’ın bilime, bilimsel zihniyete
yerine daha reformcu Anglo-Sakson modern- olan vurgusu onun pozitivist bir düşünür olarak
15 Mümtaz Turhan, Maarifimizin Ana Davaları ve Bazı Hal Çareleri», s. 103, Bedir Yayınları, İstanbul 1964.
16 Turhan, kültür değişmeleri olarak değerlendirdiği Garplılaşma tarihinde iki tür kültür değişmesinden bahseder. Empoze Kültür Değişmesi ve
Serbest Kültür Değişmesi. II. Mahmut dönemi ve Tek Parti Cumhuriyet dönemi Empoze Kültür Değişmeleri dönemdir. Lale Devri ve II. Selim
Dönemi Serbest Kültür Değişmesi dönemidir.
118