Page 133 - Neşide Dergisi 5.Sayı E-Book

Makale

Eyaleti merkezi olan Ahıska şehrine, birer sancak iç kalesiyle birlikte her ev âdeta bir kale gibiy-
olarak şu yerler bağlı idi: Bedre, Azgur, Ahılkelek, di. Doğu Anadolu’nun Erzurum ve Trabzon’dan
Hırtız, Cecerek, Ahıska, Altunkale (Koblıyan), Aca- sonra en önemli şehriydi. Ahıska şehri, 28 Ağus-
ra (Bu sekiz sancak 16 Mart 1921 Moskova Antlaş- tos 1828 sabahı Rusların eline düştü. Paskiye-
ması’yla Ruslara bırakılmıştır, bugün Gürcistan’da- viç’in adı, halk arasında lanete alındı. Şehir yağ-
dır); Maçakhel (Bugün bir kısmı Acara’da), Livana malandı. Kütüphaneleri Tiflis ve Petersburg’daki
(Artvin), Yusufeli, Ardanuç, İmerkhev, Şavşat (Bu imparatorluk kütüphanelerine taşındı. Bu kanlı
sancaklar bugün Artvin ilimizdedir), Oltu, Nar- savaşta Gürcüler de aktif olarak Rusların safında
man, Kamkhıs (Bunlar şimdi Erzurum’da); Posof, yer almaktaydı. Hatta Doğubayazıt Rusların eline
Ardahan, Çıldır, Göle (Bunlar da şimdi Ardahan geçince, Gürcü asıllı Rus kumandanı Çavçavad-
ilimizdedir). Ahıska ve çevresinin bu kısa tarihçe- ze, şehrin kütüphanesini yağmaladı. Ahıska’dan
sinden de anlaşılacağı gibi bölge, bugün elinde sonra Azgur ve Ardahan düştü. 1828’in Eylül
bulunduğu Gürcü veya Ermeni yurdu değildir. Bi- ayında Ahıska/Çıldır Eyaleti toprakları Rusların
linen en eski tarihinden beri Türk yurdudur. Tarih eline geçmiş oluyordu. 13
kaynakları da bunu doğrulamaktadır. 10
1829 Mayısında Ardahan ve Acara üzerinden
Ahıska’ya doğru yürüyen Türk kuvvetleri, Posof’ta,
Rusların Ahıska’yı İşgali Muraviyev ve Bourtsef’in birleşik Rus kuvvetlerine
yenildi. Bundan sonra artık Anadolu yolu Ruslara
Ruslar, devlet hâline geldikten sonra, bilhassa
açılmıştı. Haziran 1829’da Hasankale, temmuzda
Altınorda Devleti’nin yıkılmasıyla daima genişle-
Erzurum Ruslara teslim oldu. On gün sonra da
yen bir siyaset takip etmişlerdi. Bu genişleme si-
Bayburt’a girdiler; şehri havaya uçurdular. Böyle-
yasetinin ana hedeflerinden biri de Kafkasya idi.
ce Paskieviç’in ordusu Osmanlı Devleti toprakla-
Genişleme düşüncesi içinde Kafkasya’nın önemi-
rında 500 km’lik bir yol kat etmişti. Bu savaşların
ni kavrayan Ruslar, yüzyıllar boyunca bu bölge-
en çetin bölümü Ahıska’da cereyan etmiştir. Bu
den elini çekmemiş, mağlûbiyetlerden yılmaya-
şehir, 1828 felâketinden sonra belini doğrultama-
rak sayısız savaşları göze almışlardı. 11
mış, harabe hâlinden kurtulamamıştır. 1828’de
Kafkasya’daki insan toplulukların çeşitlilik arz 50.000 olan Ahıska şehrinin nüfusu, 1887’de
etmesi, Rusların işini kolaylaştırmıştır. Bu bölgede 13.265’e düşmüştür. Ahıska şehrinin günümüz-
kırk çeşit dil konuşulduğu söylenir. Bu durum, böl- deki nüfusu 24.650‘dir. 14
gede siyasî birlik kurmanın ne kadar zor olduğu-
1828 Osmanlı-Rus savaşlarında, Osmanlı te-
nu gösterir. 1800’lü yılların başlarında Avaristan,
baası Ermeniler, Rus kuvvetlerinin yanında, eski
Bakü, Kuba, Derbent, Karabağ Hanlıkları Rusların
komşularına karşı savaşmışlardır. Şüphesiz bunun
eline geçti. Sıcak denizlere inmek, Rusların tarihî
birinci sebebi, Rusların bölge halkından destek
ülküsüdür. Bunun için de hedef Osmanlı toprak-
arayışlarıydı. Bu desteği verecek olan da Hristiyan
ları idi. Osmanlı ülkesine giden yol, Ahıska’dan
ahali, bilhassa Ermenilerdi. 14 Eylül 1829 tarihin-
geçiyordu. Bu bakımdan Ahıska, çok önemli bir
de Ruslarla imzalanan Edirne Antlaşması gere-
stratejik noktada bulunuyordu. Ahıska’nın düşü-
ğince -savaş tazminatı yerine- Ahıska ve Ahılkelek
şünden sonra Rusların hemen hiçbir direnme ile
Ruslara verilmiş; Kars ve Ardahan’dan itibaren
karşılaşmadan Osmanlı topraklarında, İstanbul’a
diğer topraklar Osmanlılara bırakılmıştı. Böylece
doğru, çok kısa zamanda 500 kilometrelik yol kat
Ahıska’nın karanlık devri de başlamış oluyordu.
etmeleri de Ahıska’nın bir “kilit” olduğunu ortaya
Edirne Antlaşması, tarihimizin en ağır şartlarının
koyuyor. 12
kabul edildiği dönüm noktalarından biri sayılabi-
7 Temmuz 1828 tarihinde işgal edilen Kars, lir. Zira Asya’da Ahıska’dan başka Anapa ve Poti
Temmuz’un 15’inde Ruslara teslim oldu. 12 kaleleri, Avrupa’da ise Tuna nehrinin sol kıyıları
Ağustos’ta Ahılkelek düştü. Artık Rusların hede- elimizden gitmiş; ayrıca Ruslara birtakım ayrıca-
fi Ahıska idi. Ahıska, ekseriyeti Müslüman Türk lıklar tanınmıştı. Bu antlaşmanın ardından Avru-
olan 50.000 nüfuslu, zengin ve tabiî güzellikle- pa’da daha birçok yer kaybedilmiş, Yunanistan,
riyle meşhur bir şehirdi. Üç kat suru, kudretli bir Sırbistan ve Sisam Adası elden çıkmıştır. 15
10 Yunus Zeyrek, s. 14.
11 Fatima Devrisheva, “Ahıska Türkleri (Sözlü Kültür Bağlamında)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim
Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006, s.16.
12 Fatima Devrisheva, s.17.
13 Fatima Devrisheva, s. 20.
14 Yunus Zeyrek, s. 18.
15 Yunus Zeyrek, s. 19.
131