Page 347 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

กลีบสีขาวอมม่วง ด้านในมีปื้นสีเหลือง กลีบล่ำงยำว 1.2-1.5 ซม. เกสรเพศผู้ ม่วงพิศวง สารานุกรมพืชในประเทศไทย ม่วงลัดดา
ยำวประมำณ 1.2 ซม. เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน 2-3 อัน ยำว 3-5 มม. รังไข่ยำว 2-3 ซม. Exacum paucisquamum (C. B. Clarke) Klack.
ยอดเกสรเพศเมียพูล่างจัก 2 พู ยำว 3.5-4.5 มม. ผลยำว 7.5-17 ซม. วงศ์ Gentianaceae
พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ พม่ำ ลำว เวียดนำมตอนบน ในไทยพบทำงภำคเหนือ ชื่อพ้อง Cotylanthera paucisquama C. B. Clarke, C. yunnanensis W. W. Sm.
ภำคกลำง และภำคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตำมโขดหินในป่ำดิบแล้ง และป่ำดิบเขำ
ควำมสูงถึงประมำณ 1300 เมตร ไม้ล้มลุกกินซาก สูง 5-15 ซม. ล�ำต้นตั้งตรง ใบเป็นเกล็ดขนาดเล็ก 3-6 คู่
แผ่นใบบำง ยำว 2-4 มม. ปลำยแหลมหรือแหลมยำว ช่อดอกแบบช่อกระจุกออก
ม่วงผักกาดดอย ที่ยอด มีดอกเดียว ก้ำนดอกยำว 0.6-1.5 ซม. กลีบเลี้ยง 4 กลีบ แยกเกือบจรดโคน
รูปสำมเหลี่ยม บำง ยำว 4-6 มม. ปลำยแหลม ดอกสีขาวอมม่วง รูปกงล้อ มี 4 กลีบ
Henckelia pumila (D. Don) A. Dietr. กลีบแฉกลึก รูปใบหอก ยำว 1-1.4 ซม. ปลำยมน ขอบเรียบ บำนออก เกสรเพศผู้
ชื่อพ้อง Chirita pumila D. Don 4 อัน ติดบนปากหลอดระหว่างกลีบดอก ก้ำนชูอับเรณูรูปเส้นด้ำย ยำว 3-4 มม.
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 45 ซม. ล�าต้นมักทอดนอน มีขนสั้นนุ่มหรือขนยำวตำมล�ำต้น อับเรณูเรียวแคบ รูปลูกศร ยำว 4-6 มม. ก้ำนเกสรเพศเมีย ยำว 5-8 มม. ผลขนำดเล็ก
และแผ่นใบทั้งสองด้ำน ใบตรงข้ามขนาดมักไม่เท่ากัน รูปรีถึงรูปใบหอก หรือแกม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ หญ้ำเหลี่ยม, สกุล)
รูปไข่ ยำว 2-20 ซม. ขอบจักซี่ฟัน โคนเบี้ยว มีจุดกลม ๆ สีม่วงตำมเส้นใบ ก้ำนใบยำว พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ ในไทยพบทำงภำคเหนือที่ดอยภูคำ จังหวัดน่ำน ขึ้นตำม
ได้ถึง 3.5 ซม. ช่อดอกมี 1-7 ดอก ก้ำนช่อยำวได้ถึง 7 ซม. ใบประดับรูปขอบขนำน ยำว พื้นที่มีซำกใบไม้ทับถมหนำแน่นในป่ำดิบเขำ ควำมสูง 1500-1600 เมตร เดิมอยู่
0.5-1.6 ซม. มีขนครุย ก้ำนดอกยำวได้ถึง 2 ซม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 0.4-1.2 ซม. ภำยใต้สกุล Cotylanthera ซึ่งทั้งหมดเป็นพืชกินซำก มี 4 ชนิด ซึ่งในไทยเคยมี
กลีบรูปสำมเหลี่ยมขนำดไม่เท่ำกัน ยำว 0.4-1.2 ซม. ปลายเรียวแหลมคล้ายเขา รำยงำนชนิดเดียว คือ C. caerulea Lace พบทำงภำคตะวันตกที่กำญจนบุรี
มีขนยาวด้านนอก หลอดกลีบดอกสีขำวหรืออมม่วง ยำว 2.5-4.5 ซม. กลีบสีม่วง ปัจจุบันเป็นชื่อพ้องของ E. nanum Klack.
ด้านในมีปื้นสีเหลือง กลีบรูปกลม กลีบล่ำงยำว 0.6-1.5 ซม. เกสรเพศผู้ยำว
ประมำณ 1 ซม. เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน 2 อัน ยำว 2-4 มม. รังไข่ยำว 2.5-3 ซม. เอกสารอ้างอิง
ยอดเกสรเพศเมียพูล่ำงจัก 2 พู ยำวประมำณ 3 มม. ผลยำวได้ถึง 12 ซม. Ho, T.N. and J.S. Pringle. (1995). Gentianaceae (Cotylanthera paucisquama).
In Flora of China Vol. 16: 3.
พบที่อินเดีย เนปำล ภูฏำน จีนตอนใต้ พม่ำ และเวียดนำมตอนบน ในไทย Ubolcholaket, A. (1987). Gentianaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(1): 78-79.
พบทำงภำคเหนือที่เชียงใหม่ น่ำน ขึ้นตำมป่ำดิบเขำ ควำมสูง 1200-2000 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Weber, A., D.J. Middleton, A. Forrest, R. Kiew, C.L. Lim, A.R. Rafidah, S. Sontag,
P. Triboun, Y.G. Wei, T.L. Yao and M. Möller. (2011). Molecular systematics
and remodelling of Chirita and associated genera (Gesneriaceae). Taxon
60(3): 777-778.
Wood, D. (1974). A revision of Chirita (Gesneriaceae). Note from the Royal
Botany Garden Edinburgh 33(1): 161-166.
ม่วงพิศวง: ไม้ล้มลุกกินซำก ใบเป็นเกล็ดขนำดเล็ก กลีบเลี้ยง 4 กลีบ แยกเกือบจรดโคน กลีบดอกแฉกลึก อับเรณู
เรียวแคบ รูปลูกศร (ภำพ: ดอยภูคำ น่ำน - RP)
ม่วงลัดดา
Codonoboea rugosa (Ridl.) C. L. Lim
วงศ์ Gesneriaceae
ชื่อพ้อง Henckelia rugosa (Ridl.) A. Weber
ไม้ล้มลุก สูง 30-60 ซม. ใบเรียงเวียนที่ยอด รูปใบหอกกลับ ยำวได้ถึง 30 ซม.
ปลำยแหลมหรือแหลมยำว โคนเรียวสอบจรดล�าต้น ขอบจักซี่ฟัน 2 ชั้น ช่วงโคน
จักลึก แผ่นใบด้านบนย่นตามเส้นแขนงใบย่อยแบบขั้นบันไดคล้ายรูปสี่เหลี่ยม
มีขนแข็งประปรำย ด้ำนล่ำงมีขนตำมเส้นแขนงใบ เส้นแขนงใบจ�านวนมาก ช่อดอก
ส่วนมำกมีดอกเดียว ก้ำนดอกยำว 5-10 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ปลำยแหลม ยำวประมำณ
3 มม. มีขนสั้น ดอกสีม่วงอ่อน ๆ ยำวประมำณ 4.5 ซม. มีขนทั้งด้ำนในและด้ำนนอก
ปากหลอดกลีบดอกมีขนและตุ่มหนาแน่น รังไข่มีขน ผลรูปทรงกระบอก ยำว 4-7 ซม.
ม่วงผักกาด: ใบเรียงตรงข้ำม มีขนประปรำยทั้งสองด้ำน ขอบจักฟันเลื่อย กลีบดอกสีขำวอมม่วง มีปื้นสีเหลืองด้ำนใน มีขนสั้นนุ่ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ แก้วน�้ำค้ำง, สกุล)
ยอดเกสรเพศเมียจัก 2 พู (ภำพซ้ำยและขวำบน: เขำคิชฌกูฏ จันทบุรี, ภำพขวำล่ำง: ดอยสุเทพ เชียงใหม่; - PK )
พบที่คำบสมุทรมลำยู และภำคใต้ของไทยที่นครศรีธรรมรำช ตรัง ยะลำ
นรำธิวำส ขึ้นบนโขดหินที่โล่งหรือพื้นดินในป่ำดิบชื้น ควำมสูง 100-1400 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Ridley, H.N. (1923). Gesneriaceae. In Flora of the Malay Peninsula Vol. 2: 495-547.

ม่วงผักกาดดอย: แผ่นใบและกลีบเลี้ยงมีขนยำว ใบตรงข้ำมขนำดมักไม่เท่ำกัน ขอบจักซี่ฟัน โคนเบี้ยว กลีบดอก ม่วงลัดดา: ใบเรียงเวียน ขอบจักซี่ฟัน 2 ชั้น ใบด้ำนบนย่นตำมแนวเส้นแขนงใบ ไร้ก้ำน ผลรูปทรงกระบอก
ด้ำนในมีปื้นสีเหลือง ยอดเกสรเพศเมียพูล่ำงจัก 2 พู (ภำพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - PK) มีขนสั้นนุ่ม (ภำพดอก: เขำบรรทัด ตรัง, ภำพผล: น�้ำตกกรุงชิง นครศรีธรรมรำช; - RP)

327

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 327 3/1/16 6:14 PM