Page 235 - 60 nam chu nghia & noi niem

60 NĂM, CHỮ NGHĨA VÀ NỖI NIỀM LÊ TRÚC KHANH
của hàng triệu người dân trong thời binh lửa. Sự đồng cảm nầy- nói theo
ngôn ngữ hiện nay- là “tiêu cực”, nhưng có lẽ cũng không còn cách thể
hiện khác hơn khi chúng tôi sống giữa đô thị xa hoa, nhà cao cửa rộng
mà bản thân mình vẫn phải chui rúc trong những con hẻm nhỏ tồi tàn,
không đèn đường, không nước máy. Thời đó, ở những con hẻm lớn, có
một cột nước (gọi là phông tên nước) để người dân xài chung. Nó là
nguồn thu nhập của một số khá đông những cô gái trong hẻm, gánh nước
mướn cho nhà người khác với giá tiền công là năm cắc (50 xu) một đôi.
Vì nhiều người cùng hứng nước, nhưng chỉ có một đường dẫn, nên người
sau phải đợi người tới trước. Đây cũng là nơi gặp gỡ của chị em, cùng trao
đổi rôm rả bao nhiêu chuyện trên trời dưới đất... và cũng từ đó, trong
ngôn ngữ bình dân có thêm từ “ma-ri-phông-tên” ! Hình ảnh đó, với tôi
vô cùng quen thuộc. Nó gần gũi, thân thiết đến độ đã qua hàng nửa thế
kỷ mà những tiếng cười trong trẻo, những câu nói đùa nghịch ngợm của
những nàng “dân nữ” ngày nào như vẫn còn văng vẳng!
Nhắc lại chi tiết tưởng chừng như không liên quan gì đến văn học
nghệ thuật, nhưng thực sự chính những điều nhỏ nhặt như thế đã để lại
một nét đậm không thể phai mờ trong tâm trí tôi từ những tháng ngày
xa cũ. Từ những con hẻm như thế, (đa phần anh em chúng tôi thời trước
đều ở nhà mướn, nhà trọ, ngay cả nhà mua cũng đều trong hẻm) có một
thế hệ trẻ lớn lên giữa nghèo nàn và chết chóc lại mơ ước vươn tới những
khoảng trời cao rộng bình yên, vượt lên mất mát đau thương của thời
chiến tranh mịt mù lửa đạn. Những nhóm văn nghệ, những thi văn đoàn
đều hình thành từ bước khởi nguồn như thế. Lúc ban đầu có thể chỉ vài
ba anh học trò trung học, dần dần tăng số lượng, lên đến hai và thậm
chí là ba con số. Bấy giờ, thì không chỉ thu hẹp trong trường học, mà mở
rộng ra với sự tham gia của nhiều thành phần bên ngoài xã hội: công
tư chức, buôn bán kinh doanh, làm vườn, quân nhân thuộc nhiều binh
chủng… Đây cũng là những người trẻ, tuy thuộc nhiều ngành nghề khác
nhau nhưng đều giống nhau ở chỗ cùng mang tâm trạng băn khoăn trước
tương lai mịt mờ, cùng mang “nỗi buồn thân phận” như những cánh lục
bình trên bao con sông đậm chất phù sa trôi về vô định.
Anh em chúng tôi lao vào hoạt động văn nghệ với tất cả nỗi đam mê.
Trước năm 1975, bài đăng trên nhật báo, tuần báo, nguyệt san... đều
không có tiền nhuận bút, thậm chí tác giả còn phải bỏ tiền túi ra mua
thêm báo có bài đăng để tặng bạn bè! Những tác phẩm thơ, truyện phần
lớn là in ronéo với một số lượng hạn chế, chủ yếu là “góp mặt với bè bạn

238