Page 151 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

bir xil ekin turini joylashtirish qo‘llaniladigan agrotexnik va boshqa tadbirlarni
o‘tkazishda qulayliklarga ega. Bunda har bir kontur bo‘yicha bajariladigan
tadbirlar bir vaqtda, bir xil usulda va texnika vositasida bajarilishi ta’minlanadi.

Bir konturga bir turdagi ekin ekilganda sug‘orish suvi iqtisod qilinishi
ta’minlanadi.
Qishloq xo‘jaligi ekinlarini joylashtirishda sug‘oriladigan o‘rtacha va
yuqori unumdorlikka ega-40 balldan yuqori yerlarga navbatlab ekish tizimini
joriy etishda paxta va boshoqli don-bug‘doy ekinlarini joylashtirish va bunda
o‘tmishdosh ekin turini ham hisobga olinishi kerak. Unumdorligi 40 balldan
past bo‘lgan yerlarga sabzavot, poliz, moyli, dukkakli, em-xashak va boshqa

ekinlarni hamda bog‘ va tokzorlarni joylashtirish zarur. Suv bilan yetarli
ta’minlangan hududlarda, asosan, paxta va g‘alla ekinlarini joylashtirish hamda
takroriy va oraliq ekinlarni etishtirishni rejalashtirish, ortiqcha namlanish
sharoitida tarqalgan turli darajada sho‘rlangan yerlarda namsevar ekinlarnidan
sholi, tariq, oq jo‘xori, mosh, no‘xatni joylashtirish. Unumdorligi past, og‘ir

melioratsiyalanadigan yerlarda meliorant va dukkakli ekinlarni ekish
tuproqlarning meliorativ holatini yaxshilashga yordam beradi. Qishloq xo‘jalik
ekinlarini yaxlit konturlarda joylashtirilishi oraliq va takroriy parvarishlashda
va navbatlab ekishda qulay sharoitlar yaratadi. Intensiv pakana va yarim pakana
bog‘larning barpo etilishi, serdaromad ekinlarni ekish, yangi yerlarda
ekiladigan ko‘chatzorlarni yaratish va ular orasiga sabzavot ekinlarini etishtirish
mumkin.

10.TUPROQLARNING GUMUS ZAXIRASI VA KARTOGRAMMASI
Tuproqdagi gumus zaxirasini hisoblash.
Tuproqlarning gumusi va oziqa elementlarining miqdori tuproqlarning
unumdorligining asosiy ko‘rsatkichlaridir. Gumusning miqdoriga qarab tuproq

unumdorligini oshirish uchun agrotexnik va meliorativ tadbirlarni belgilash
me’yori va muddati belgilanadi.
Tuproq tarkibidagi gumus yoki boshqa moddalar miqdori quyidagicha
hisoblanadi: Z = h x w x d1 x100.
bunda: Z-gumus zaxirasi, t/ga; h-tuproqning genetik qatlamining qalinligi, sm;
w-tuproqdagi gumusning foiz hisobidagi miqdori % da; d1-tuproqning hajm
3
og‘irligi, g/sm ; 100-belgilangan koeffitsent.
Masalan, 0-20 sm tuproq qatlami (tuproq kesmasi K1) da gumus zaxirasi
tonnada: Z = 0,20 x 2,0 x 1,14 x 100= 45,60 t/ga.
1). 0-20 sm.da 2,0% =45,60 t/ga;
2). 20-35smda 1,00% gumus bo‘lsa, (20-35 oraliq 15sm, hajm og‘irlik
3
1,25g/sm bo‘lsa) Z=0,15 x 1,00 x 1,25 x100 =18,75 t/ga;
3).35-50 sm.da 0,50% gumus bo‘lsa (35-50 sm, orliq15 sm,hajm og‘irlik

3
1,40g/sm ), Z=0,15x 0,50 x 1,40 x100=10,50 t/ga;

151