Page 154 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

Guruh Ta’minlanganlik K2O Machigin Kartada belgilanadigan
raqami darajasi usuli bo‘yicha Rangi Chiziq shakli
1 Juda past <100 Och sariq Nuqta
2 Past 101-200 Sariq Punktir
3 O‘rtacha 201-300 Zarg‘aldoq Gorizontal chiziq
4 Yuqori 301-400 Jigarrang Vertikal chiziq

5 Juda yuqori >401 To‘q jigarrang To‘g‘ri katak

Mavzu bo‘yicha nazorat savollari:
1.Masshtab nima?
2.Tuproq kartalari nima uchun tuziladi?
3.Tuproq kartalari va kartagrammalaridan qanday foydalaniladi?
4.Tuproq kartalari va ularning masshtablari qanday?

5.Kartagrammalar va ularning turlarini tushuntiring?

MUSTAQIL ISH MAVZULARI
1. Tog‘ tuproqlarining morfologiyasini tavsiflash.

Tog‘ tuproqlari MDH davlatlari hududining uchdan bir qismini (30.3%)
egallaydi. Tog‘ tuproqlari MDHning g‘arbiy chegarasidan sharqqa tomon
yo‘nalgan vertikal zonalik qonuniyati asosida joylashgan. Xuddi shu qonuniyat
asosida O‘rta Osiyo respublikalari hududidagi Pomir - Oloy, Tyan-Shan tog‘
tizmalaridagi va tarmoqlaridagi tog‘ tuproqlarni o‘z ichiga oladi.Tog‘
tuproqlarining iqlimi tekislikdan tog‘ cho‘qqisiga ko‘tarilgan sari iqlim
o‘zgaradi. Harorat pasayadi, atmosfera bosimi kamayib, havoning namligi ortib

boradi.
0
Balandlikka ko‘tarilgan sari har 100m.da havo harorati -0,4-0,6 haroratga
pasayib, yog‘in miqdori ko‘payib boradi. Tog‘li hududlarning qish fasli uzoq
davom etib, qor ko‘p yog‘adi, yozi qisqa bo‘ladi. Vegetatsiya davri 90 kun va
ayrim tog‘ sistemasida undan kam bo‘lishi mumkin. Iqlim sharoitining xilma-
xilligi o‘simliklarning ham turli-tuman bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

O‘zbekiston tog‘larida efemerlar o‘sadigan chala savannada baland boyli
bo‘lib o‘sadigan o‘tlar va daraxtlardan- zarang, yong‘oq, tog‘olcha va olma
o‘sadigan keng yaproqli o‘rmonlar va archa o‘rmonlari, subalpik va alp o‘tloqi
dashtlar hamda tog‘lar orasida baland tog‘ saxrolari va tog‘ cho‘qqilaridagi
doimiy qorlar muzliklar bilan qoplangan. Tog‘li hududlarning rel’efi xilma-xil
va juda murakkab. Tog‘li hududlarda tuproq turlarining almashinishi, asosan
rel’ef ta’sirida iqlim va o‘simliklarning o‘zgarishi bilan bog‘liq. Bulardan

tashqari tog‘ tuproqlarining rivojlanishida ekspozitsiya (quyosh tushadigan yoki
soya tomondaligi) muhim ahamiyatga ega. Tog‘li hududlarda rel’ef tuproq
paydo bo‘ishini hal qiluvchi omil hisoblanadi. Qor va yomg‘ir suvlari
qiyaliklardan tez oqib nuragan, parchalangan mayda zarrachalarni pastliklarga
oqizib ketadi, shu tufayli ayrim tog‘ sistemalardagi tuproqlar yengil mexanikli,

154