Page 30 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

3.To‘q tusli bo‘z tuproqlar dengiz satxidan 700-1000metrdan 1400-
1600metrgacha bo‘lgan balandliklarda tarqalgan. To‘q tusli bo‘z

tuproqlarning tabiiy sharoitlari.
0
Iqlimi: yumshoqroq, harorat +10+12 , qishi ancha sovuq. Yillik yog‘in
miqdori 400-500mm.ni tashkil etadi, sharqiy Fargonada, Hisor vodiysida 600
mm gacha yog‘in yog‘adi.

5.6-rasm to‘q tusli lalmi bo‘z tuproq.

Tog‘ning to‘q tusli bo‘z tuproqlari tarqalgan xududlarning florasi o‘ziga
xos bo‘lib, daraxtlar, ular orasida efemerlardan yaltirbosh, ismaldoq va
boshqalar uchraydi. Releyfi makrorelyefli nishabliklardan tashkil topgan.
To‘q tusli bo‘z tuproqlarning gumusli qatlami yaxshi ifodalangan,

gumusli gorizo‘ntining (A+B) qalinligi 80sm dan ortiq bo‘ladi.
Geografik joylashishi, relyefi va tuproq paydo qiluvchi omillari.
Respublikamiz xududida Lyoss va Neogen yotqiziqlarida shakllangan
tipik bo‘z tuproqlar tarqalgan. Lyoss va Neogen yotqiziqlarida shakllangan
tipik bo‘z tuproqlar Toshkent viloyati Qibray tumani May qishlog‘ida
tarqalgan tuproqlar misolida o‘rganib chiqilgan. G‘arbiy Tyan-Shan tog‘ oldi
tekisliklarida,
Chirchiq-Keles daryolarining oralig‘ida tarqalgan. Bu hududlarda qizg‘ish

tusli Neogen davri va bo‘z sarg‘ish-malla rangli lyoss yotqiziqlarida
shakllangan tipik bo‘z tuproqlar tarqalgan bo‘lib, ular tog‘ oldi hududlarida
asosan daryo paleogen yotqiziq qatlamlari mavjud bo‘lgan qizg‘ish tusli
cho‘kmalardan iborat.
Neogen yotqiziqlarida shakllangan tuproqlar to‘rtlamchi davr lyoss

yotqiziqlarining pastki qatlamlarida joylashgan bo‘lib, juda ko‘p maydonlarda
tarqalgan va eroziyaga uchragan joylarda yuza qatlamlarda ochiq holatda
uchraydi.
Lyoss yotqiziqlarining qalinligi bir metrdan ortiq ba’zi yerlarda bu
qatlamlar juda yuza joylashgan bo‘lib, qatlamlarda uchlamchi va ohakli sozlar,
qumlar va konglomeratlar uchraydi. Ba’zi joylarda ochiq holatdagi qizg‘ish

30