Page 31 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

tusli neogen yotqiziqlarda shakllangan tuproqlar uchraydi. Rel’efi notekis,
dengiz satxidan 500-700,1000 metrgacha balandlikda tarqalgan.

Iqlim sharoiti va relyefi.
Neogen yorqiziqlarida shakllangan qizg‘ish tusli tipik bo‘z tuproqlar
tarqalgan hududning geografik joylashishi atmosferaning serkulyatsiyasi,
quyosh radiatsiyasining qurg‘oqchilligi, issiqlikning ko‘pligi va kontinentalligi
bilan bog‘liq. Iqlim sharoitining yil fasllariga qarab o‘zgarishi, bahorning namli
va qisqa muddatli ekanligi, quruq va issiqligidadir.
Lyoss va Neogen yotqiziqlarida shakllangan tipik bo‘z tuproqlar tarqalgan
hududning o‘rta mintaqasini egallab, tog‘ oldi tekisliklarida tarqalgan.

O‘rganilgan joyning tuproqlari Lyoss va Neogen yotqiziqlarida shakllangan
tipik bo‘z tuproqlardan iborat bo‘lib, bu tuproqlar tog‘ oldi hududlarida
tarqalgan [6;7].
Iqlimi: subtropik, yillik yog‘inlar miqdori 399-422mm, yog‘inlar kuz,
qish va bahorda ko‘p yog‘adi. O‘simliklar uchun vegetatsiya davri 204-234
0
0
0
0
kun.Yozda iyul oyida +39,7 +45,8 issiq, yanvarda -11,3 -11,7 sovuq.
0
Samarali issiqlik yig‘indisi 2220-2450 C.
Tog‘ jinslari va o‘simliklar dunyosi.
Bo‘z tuproqlar ustki qtlamlari lyoss yotqiziqlaridan iborat bo‘lib, lyoss
yotqiziqlarining pastki qatlamlarida neogen yotqiziqlar bilan qoplangan, qum,
shag‘al, qumli mayda zarralardan iborat.
O‘simliklardan efemerlar, efemeroidlar va butalar ko‘p o‘sadi.
Y.P.Korovin [1934]ning ma’lumotlariga ko‘ra, tog‘ oldi tekisliklarining

o‘simliklari efemer va efemeroidlardan iborat. O‘simliklari qorabosh,
qo‘ng‘irbosh kabilar eng ko‘p tarqalgan, oqquray va karrak o‘sadi.
Efemeroyidlar bilan birga efemerlardan boychechak (Lagia), chuchmoma
(Lxioliron), no‘xatak (Astra alia), lola (Tulupa), qizg‘aldoq (papaveer) kabilar
o‘sadi. Hududning yuqori qismida bug‘doyiq o‘sadi.Tog‘ oldi tog‘ oralig‘i

vodiylarining sohillarida chakalakzorlar uchraydi.Tol,terak va jiyda o‘sadi.
Insonlar ta’siri
Insonlar madaniy ekinlar ekib, tuproqqa ishlov beradi. Natijada tuproqda
azotning biologik aylanishi sodir bo‘lib, tuproqdagi biologik faolliklar oshib,
tuproqdagi suv, havo va issiqlik xossalari o‘zgarib, tuproqning holati
yaxshilanadi.
Lyoss va Neogen yotqiziqlarida shakllangan tipik bo‘z tuproqlarning

morfologik belgilari va xossalari.
Bo‘z tuproqlarning kelib chiqishini ya’ni genezisini yagona bir xildagi
nazariya bilan tushuntirib bo‘lmaydi. A.N.Rozanov [1951] bo‘z tuproqlarning
genezisini to‘la va mukammal o‘rganib, o‘zining “O‘rta Osiyo bo‘z tuproqlari”
degan monografiyasini yozgan.
Bo‘z tuproqlar uchun xos bo‘lgan umumiy belgilar va xossalar:

tuproqning uncha aniq bo‘lmagan genetik qatlamlarga ajralib turmasligi,
31