Page 36 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

0-6 1,56 0,110 0,146 2,25 7,20 7,63

K3 6-24 0,98 0,092 0,126 2,20 7,40 8,78
Yuvilib 24-42 0,72 0,076 0,118 2,00 7,45 9,87
to‘plangan 42-67 0,68 0,030 0,100 1,80 7,60 10,12
tuproq 67-93 0,33 0,022 0,088 1,70 7,70 11,56
93-150 0,21 0,018 0,066 1,60 7,80 11,86

Lyoss va neogen yotqiziqlarida shakllangan tipik bo‘z tuproqlarning
mikroelementlar tarkibi.
Turli xil tuproq qatlamlarining tarkibi mikroelementlar miqdoriga qarab
bir-biridan farqlanishi orqali xarakterlanadi. Mikroelementlar tirik materiyaning
tarkibiy qismi bo‘lib, o‘simliklar, jonivorlar va insonlar hayotida zarur
hisoblanadi.

Y.V.Peyve [1960] barcha tirik organizmlar uchun kimyoviy
elementlarning asosiy manbalaridan biri hisoblangan tuproq tarkibida ulardan
qancha miqdorda borligini hisobga olish asosidagina ulardan qishloq
xo‘jaligida shuningdek, tibbiyotda oqilona foydalanish mumkin.
Y.K.Kruglova [1984] tuproqlar tarkibidagi mikroelementlarga
geokimyoviy tarif berish va biogeokimyoviy xususiyatlarga ajratish uchun
zarurdir degan edi. Hozirgi vaqtda respublikamizda tarqalgan tuproqlardagi

mikroelementlar o‘rganilgan. Biroq ularning asosiy qismi lyoss yotqiziqlarda
shakllangan bo‘z tuproqlardagi mikroelementlar o‘rganilgan.
L.A.Gafurova [1995] ning ta’kidlashicha uchlamchi davr yotqiziqlarida
shakllangan tuproqlarni o‘rganish, ular bo‘z tuproqlar mintaqasida tarqalganligi
uchun bu tuproqlarni o‘rganish zaruratini yuzaga keltiradi. Uchlamchi
yotqiziqlarda shakllangan tuproqlarning tarkibidagi mikroelementlar esa kam

o‘rganilgan.
O‘rganilishi. O‘zbekistonda lyoss yotqiziqlarida shakllangan neogen
yotqiziqlarida shakllangan qizg‘ish tuproqlarning xossalari juda kam
o‘rganilgan.
Xossalaridagi farqi.Neogen yotqiziqlarida shakllangan tuproqlardagi
gumus va oziqa elementlar miqdori tuproqning quyi qatlamlariga o‘tilgan sari
lyoss yotqiziqlarida shakllangan tuproqlarga nisbatan keskin kamayib boradi.

Yuvilib to‘plangan va yuvilmagan tuproqlarda aminokislotalar miqdori quyi
qatlamlargacha ma’lum miqdorda saqlanib qoladi. Bu esa tuproq mikroflorasi,
azot, gumus miqdoriga ta’sir qilib tuproqning eroziya jarayonlariga, tuproqdan
qishloq xo‘jaligida foydalanishda va boshqa ko‘rsatkichlarda katta ta’sir
ko‘rsatishi ma’lum bo‘ldi. Neogen yotqiziqlarida shakllangan qizg‘ish tusli
tuproqda aminokislotalar miqdori, lyoss yotqiziqlarida shakllangan bo‘z

tuproqlarga nisbatan ancha kam miqdorda ekanligi ma’lum bo‘ldi. Tajriba
uchun ekilgan soya, bug‘doy, paxta, bedazorlardan tuproq kesmasi bo‘yicha
olingan tuproqlardagi aminokislotalar miqdori turlicha miqdorda bo‘ldi.

36