Page 41 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik

Sug‘oriladigan eroziyaga uchramagan tipik bo‘z tuproqlarda gumus
miqdori haydalma qatlamlarda 1,73-1,89% gacha bo‘lib, haydalma qatlam
ostida 0,65-1,60% bo‘lib, quyi qatlamlar tomon bu ko‘rsatkich kamayib boradi.

Bu tuproqlarda yalpi azot miqdori haydalma qatlamlarda 0,150-0,160% fosfor
miqdori 0,160-0,170%, kaliy miqdori 1,80-1,90% bo‘lib, harakatcha fosfor
miqdori 16,0-20,0 mg/kg gacha, harakatchan kaliy 120-140 ba’zan 190 mg/kg
gacha yetadi. Gumus va ozuqa elementlari miqdori tuproq qatlamlarida quyiga
tomon keskin kamayib ketadi. Bu tuproqlarda CO2 karbonatlar miqdori 6,40
dan, 7,35% gacha bo‘lib, quyi qatlamlarda bu ko‘rsatkich 8,54-9,26% gacha
yetadi. Gips miqdori ancha yuqori bo‘lib, 130-200 sm chuqurlikda mayda

kristalli gips qatlamli mavjud. Tuproq muhiti pH 7,10-7,25.
Eroziyaga uchragan sug‘oriladigan tipik bo‘z tuproqlarda gumus miqdori
1.03-1.38%, yalpi azot miqdori haydalma qatlamlarda 0,080-0,070%, fosfor
0,134-0,142%, kaliy miqdori 1,70-1,80% bo‘lib, yuvilib to‘plangan tuproqlarda
gumus miqdori 1.72-1.91%, azot miqdori 0,158-0,180%, fosfor 0,160-0,180%,

kaliy1,80-2,00 % bo‘lishi tahlil qilindi [Raimbaeva.G.Sh.1997].
O‘zbekistonda qadimdan dehqonchilik qilib kelinayotan Xorazm va
Zarafshon voxalarida qalin, 1-2m.dan ortiq agroirrigatsion qatlamli tuproqlar
mavjud.
Mavzu bo‘yicha nazorat savollari:
1.O‘zbekiston bo‘z tuproqlarining tarqalishi?
2. Tipik bo‘z tuproqlar dengiz satxidan necha metr balandlikda joylashgan?
3. Tuproqlarning dengiz satxidan necha metr balandlikda tarqalishini izohlang?

4.Bo‘z tuproqlar tipchalarining bir-biridan farqi?
5.Neogen yotqiziqlarida shakllangan bo‘z tuproqlar O‘zbekistonning qaysi
hududlarida ochiq va yopiq holatda tarqalgan?
6.Tuproqlarning rangi-tusi nima uchun o‘zgaradi?

7-mavzu. O‘TLOQI TUPROQLAR
O‘tloqi tuproqlarda sizot suvlari yer yuziga yaqin bo‘lgan sharoitda,
doimiy kapillyar namlik ta’sirida paydo bo‘ladi.
Gidromorf tuproqlarining xossalari.
O‘tloqi tuproqlar allyuvial to‘qay tuproqlarga, allyuvial chimli-o‘tloqi
tuproqlarga ajratilib, bu tuproqlar tarkibidagi gumus va oziq elementlarining

miqdori bilan farqlanib, ikkinchidan daryo bo‘ylarida joylashgan bo‘ladi.
Gidromorf tuproqlar bo‘z tuproqlar xududida hamda cho‘l zonasida
tarqalgan bo‘lib, xossalari, sho‘rlanish darajasi va tipi bo‘yicha bir-biridan
farq qiladi. Bo‘z tuproqlar zonasidagi gidromorf tuproqlari sho‘rlanmagan,
gumusga va oziq elementlarga boy bo‘lib, bu tuproqlarning unumdorligi yuqori
bo‘ladi.

Cho‘l xududida tarqalgan o‘tloqi tuproqlarda gumus va oziqa elementlar
miqdori juda kam bo‘lib, bu tuproqlar turli darajada sho‘rlangan.
41