Page 42 - Raimbayeva G., Mirhayarova G. O'zbekiston tuproqlari va ularning evolyutsiyasi. elektron darslik
P. 42

Mavzu bo‘yicha  nazorat savollari:
            1.Gidromorf  tuproqlar va ularning paydo bo‘lish sharoitlari?
            2.Gidromorf  tuproqlarda sizot suvlari necha metrda joylashgan bo‘ladi?

            3.Cho‘l va bo‘z tuproqlar zonasidagi gidromorf tuproqlarning bir-biridan  farqi?
            4.Gidromorf  tuproqlarning qaysi biri sho‘rlangan?
            5. Gidromorf  tuproqlarda o‘simliklar qoplami qanday?

                                        8-mavzu.TOG‘ TUPROQLARI
                    Tog‘ tuproqlari dunyo va MDH davlatlari xududining uchdan bir qismini
            (30.3%)  egallaydi.  Tog‘  tuproqlari  MDHning  g‘arbiy  chegarasidan  sharqqa

            tomon  yo‘nalgan  vertikal  zonallik  qonuniyati  asosida  tarqalgan.  O‘rta  Osiyo
            respublikalari hududidagi  tog‘lar ham shu qonuniyat asosida tarqalgan, Pomir-
            Oloy,  Tyan-Shan  tog‘  tizmalaridagi  tuproqlarni  o‘z  ichiga  oladi.  O‘zbеkiston
            Rеspublikasi    xududida  ham  shunday.  O‘zbеkistonning  xududidagi  tog‘
            tizmalari-Turkiston, Xisor va Chotqol tog‘ tizmalari va ularning tarmoqlari.

                    Turkiston tog‘ tizmasining tarmoqlari-Zomin, Zarafshon,Nurota tog‘lari.
                    Xisor tog‘ tizmasining tarmoqlari-Xisor, Bobotog‘, Boysun tog‘lari.
                    Chotqol tog‘ tizmasining tarmoqlari-Chotqol,Qurama tog‘lari.
                   O‘zbekiston  xududida joylashgan tog‘lar asosan Toshkent, Surxondaryo,
            Qashqadaryo,  Samarqand,  Jizzax,  Farg‘ona  vodiysi  va  Navoiy  viloyatlari
            xududida tarqalgan bo‘lib, bu viloyatlardagi tog‘lar  geografik o‘rni, tog‘larning
            balandligi,  tuproqlari  o‘zining  rivojlanishi,  genezisi,  morfologik  belgilari  va
            xossalari bilan bir-biridan farq qiladi.

                    Tog‘  tizmalari  va  to‘g‘lar  geografik  joylashuvi  va    balandligi  bo‘yicha
            tog‘larning  iqlim  sharoitlari  ham  o‘zgaradi.  Tog‘lar                  vertikal  zonallik
            qonuniyatiga  bo‘ysinib,  tog‘           tuproqlari  o‘zining    arid,  gumid  va  yarim
            gumidligi  bilan  farq  qiluvchi  o‘ziga  xos  regional  ekologik,  tuproq  -  iqlim
            sharoyitga  ega  xududiy  o‘zgarishlarga  egadir.  Tog‘  tuproqlarining  iqlimi

            tekislikdan tog‘ cho‘qqisiga ko‘tarilgan sari iqlim o‘zgaradi. Harorat pasayadi,
            atmosfera bosimi kamayib, havoning  namligi ortib boradi.
                    Balandlikka  ko‘tarilgan  sari  har  100m.da  havo  harorati    -0,4-0,6   ga
                                                                                                       0
            pasayib, yog‘in  miqdori ko‘payib boradi. Tog‘li hududlarning qish fasli uzoq
            davom  etib,  vegetatsiya  davri  90  kun  va  ayrim  tog‘  sistemasida  undan  kam
            bo‘lishi  mumkin.  Iqlim  sharoitining  xilma-xilligi  o‘simliklarning    ham  turli-
            tuman bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

                      Respublikamizning  tog‘li  xududlarida  tog‘larning  o‘ziga  xos  bahor
            faslining  qisqa  davrida  o‘sib  chiqadigan  chala  savannada  baland  boyli  bo‘lib
            o‘sadigan o‘tlar va daraxtlardan bargli va ninabarglilar o‘sadi. Subalpik  va alp
            o‘tloqi dashtlar hamda tog‘ning saxrolari va tog‘ cho‘qqilaridagi doimiy  qorli,
            muzliklar  mavjud.  Tog‘  tuproqlarining  rivojlanishida  ekspozitsiya  (quyosh
            tushadigan janubiy va shimoliy soya tomonlari) ning ham ahamiyati katta.



                                                            42
   37   38   39   40   41   42   43   44   45   46   47