Page 28 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

Ayni paytda magniy va natriy tuzlarining suvda oson eruvchanligi bois
tuproq eritmasida ularning miqdori doimo yuqori. Shu sababli tuproq singdirish
kompleksida kalsiyning o‘rnini oson egallashlari mumkin. Bu borada
V.A.Kovdaning «tuproqda natriy ioni bor ekan o‘sha yerda sho‘rtoblanish albatta
mavjuddir» degan iborasini eslash kifoyadir.

Sho‘rtobli tuproqlarning meliorativ holatini yaxshilashning agrotexnik,
biologik, kimyoviy va bir qancha boshqa usullari mavjud.
kimyoviy usul bu tuproq singdirish kompleksidagi sho‘rtoblikni paydo
++
qiluvchi Na + kationi o‘rnini Ca kationiga almashtirishga asoslangan bo‘lib,
bunda tuproqlarni gipslash (CaSo 4 · 2 H 2O) aynan shu maqsad uchun qo‘l keladi.
++
Erga solingan gips tuproqdagi natriyni reaksiya orqali kalsiy Ca kationi, tuproq
singdirish kompleksidan siqib chiqargach, Na 2SO 4 natriy sulfat hosil bo‘ladi. Bu
++
yerda oddiy almashinish, ya’ni Ca o‘rniga Na almashadi.
+
Na2CO3 + CaSO4 - CaCO3 + Na2SO4
 Na 
ТСК  Na  CaSO  ТСК  Сa  Na 2 SO
4
4


Singdirilgan natriy (Na) ioni va singdirish sig‘imining miqdori asosida
tuproqni gipslash me’yori quyidagi formula yordamida aniqlanadi:

X = h · d · 0,086 · Na (mg.ekv)
Bu yerda:
h- qatlam qalinligi, sm
3
d- xajm og‘irlik, g/sm
0,086- 1 mg.ekv. CaSO 4 · 2H 2O gramm hisobida
Na- singdirish sig‘imidagi natriy ulushi, mg.ekv.

Masalan: 11 jadval 806 kesmadagi 0-30 sm qatlamdagi singdirish
kompleksidagi ma’lumotlardan foydalanadigan bo‘lsak, u quyidagicha hisoblanadi:

30 · 1,40 · 0,086 · 3,04 = 10,98 t/ga

Demak, ushbu 0-30 sm tuproq qatlamini gipslash uchun 10,98 t/ga gips
solish kerak ekan.

Topshiriq:
Quyidagi jadval tuproq singdirish kompleksi ma’lumotlaridan foydalangan
holda tuproq sho‘rtoblanganlik darajasini va ularni gipslash me’yorini aniqlang?