Page 26 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

borishi tuproq strukturasining buzilishiga, sho‘rtoblanish jarayonining
kuchayishiga, tuproq unumdorlik darajasining keskin pasayib ketishiga olib keladi.
Bu esa qishloq xo‘jaligida katta yo‘qotishlarga olib keladi.

Tuproq sho‘rtoblanishining bevosita ko‘rsatkichi bu umumiy ishqoriylik
(HCO 3) hisoblanadi. Agar HCO 3 0,06% (1 mg-ekv HCO 3) dan va SO 3 0,001% dan
yuqori bo‘lsa bu sho‘rtoblanish belgisidan dalolat beradi. Umumiy ishqoriylik 0,1
% dan katta bo‘lsa sho‘rtoblanish kuchli darajada bo‘ladi.
Bu borada, Kimberg, Kochubey va boshqa. (1960 y.) quyidagi gradatsiyasi
qabul qilingan.
1. Sho‘rtoblashmagan– HCO 3 miqdori < 0,05 %

2. Kuchsiz sho‘rtoblashgan– HCO 3 miqdori 0,05-0,07 %
3. O‘rtacha sho‘rtoblashgan– HCO 3 miqdori 0,07–0,1 %

4. Yuqori sho‘rtoblashgan– HCO 3 miqdori > 0,1 %
Bugunda, respublikamiz hududida tarqalgan sho‘rtobli tuproqlarning aniq
maydonlari hisoblab chiqilmagan va bu to‘g‘rida aniq ma’lumotlar yo‘q. Lekin
bunday tuproqlarning ham cho‘l zonasida, ham bo‘z tuproqlar mintaqasida
mavjudligi ko‘pgina tadqiqotchilar tomonidan daliliy ma’lumotlar asosida
tasdiqlangan. Jumladan, G.I.Vaylert va boshqa. (1961), N.V.Kimberg va boshqa.
(1964), I.N.Felitsiant (1964) ishlarida hamda oxirgi yillarda tuproqshunoslik va
agrokimyo ilmiy-tadqiqot davlat institutida olib borilgan tadqiqotlarida uchrab
turadigan sho‘rtobli tuproqlar to‘g‘risida batafsil ma’lumotlar berilgan.
Bunday sho‘rtobli tuproqlardagi singdirilgan asoslar tarkibi va miqdorlari,
hamda singdirish sig‘imi to‘g‘risidagi kimyoviy analiz ma’lumotlari 11-jadvalda
namoyish etilgan. Sho‘rtobli tuproqlarning singdirish sig‘imi odatda uncha yuqori
bo‘lmaydi.

1 1 - j a d v a l
Sug‘oriladigan o‘tloqi tuproqlarning singdirilgan asoslar tarkibi,
miqdorlari hamda singdirish sig‘imi (1998 y.)

100 g tuproqda mg-ekv Yig‘indiga nisbatan %
Kesma Chuqurlik, pH hisobida Yig‘indi hisobida
№ sm
+
++
Ca ++ Mg K Na Ca ++ Mg K Na
+
+
++
+
0–36 7,85 3,2 2,6 0,41 1,73 7,94 40,3 32,7 5,2 21,8
717 36–62 7,80 4,2 4,2 0,48 2,08 9,76 30,7 43,0 4,9 21,4
62–95 7,62 4,0 4,0 0,29 1,04 8,13 34,4 49,2 3,6 12,8
0–30 8,26 3,8 3,4 0,43 3,04 10,67 35,6 31,9 4,0 28,5
30–50 7,79 2,2 2,0 0,37 1,41 5,98 36,8 33,4 6,2 23,6
806
50–75 7,73 3,2 1,4 0,34 1,02 5,96 53,7 23,5 5,7 17,1
75–100 7,77 2,0 1,6 0,22 0,78 4,60 43,5 34,8 4,7 17,0
0–24 7,82 5,8 3,6 0,21 2,17 11,78 49,24 30,56 1,78 18,4
1078 24–50 7,69 5,8 3,6 0,18 1,82 11,40 50,88 31,58 1,57 16,0
50–78 8,02 4,0 3,2 0,15 1,65 9,00 44,44 35,56 1,67 18,3