Page 23 - Saidova M. Diana Janibek qizi. Tuproq melioratsiyasi...elektron qo‘llanma 2024 (2)

va qishloq xo‘jalik o‘simliklari hosilini muntazam ravishda oshirishda turli xildagi
xaritogrammallar muhim ahamiyat kasb etib, ular xo‘jaliklar uchun asosiy hujjat
hisoblanadi.

Xaritogramma bu qishloq xo‘jalik ekinlari maydonlarining tuproq xaritasi
masshtabida chizilgan sxema tarzidagi tasviridir. Xaritogrammalar tuproqning
ayrim xossalari ta’rifini to‘ldirish uchun masalan: chirindili qatlam qalinligi,
mexanik tarkibi, eroziyalanganlik darajasi, sho‘rlanganlik va sho‘rtoblanganligi
xaritogrammalaridan va shu kabilardan iborat bo‘lib, tuproqlardan foydalanishga
doir tavsiyalarni aniqlashtirish uchun mo‘ljallangan. Bundan tashqari tuproq
tarkibidagi kaliy va fosforning harakatchan shaklini ko‘rsatuvchi agrokimyoviy
xaritogrammalar ham tuziladi.
Barcha turdagi xaritogrammalar umumiy va regional xillarga ajratiladi.
Umumiy xaritogrammalar hamma zona va hududlar uchun tuzilishi shart bo‘lib,
bunda tuproqlarni agroishlab chiqarish guruhlarga birlashtirish va ulardan
foydalanishga doir tavsiyalar beruvchi xaritogrammalar, harakatchan shakldagi
fosfor va kaliyning miqdorini ko‘rsatuvchi xaritogrammalar hamda tuproq
bonitirovkasiga doir xaritogrammalarni o‘z ichiga oladi.
Regional xaritogrammalar tabiiy sharoitning o‘ziga xos xususiyatlariga,
tuproq qoplamiga, xo‘jalikning ixtisoslashuviga qarab bir yoki bir necha tabiiy
zonalarda yoki alohida xo‘jaliklarda tuziladi. Bular tuproqlarning eroziyalanganlik,
kislotalik, sho‘rlanganlik darajasi va boshqa ko‘rsatkichlari bo‘yicha tuziladi.

Barcha xaritogrammalarga ularga tegishli bo‘lgan eksplikatsiya va
tushuntirish xati ilova qilinib, unda barcha o‘tkazilgan ishning natijalari, tuproqdan
foydalanishga doir tavsiyalar, ularning unumdorligini oshirish yuzasidan chora-
tadbirlar ko‘rsatiladi. Tuproqning shoʻrlanish bo‘yicha xaritogrammasini tuzishda
laboratoriya tahlillarining natijalari tekshiriladi va tuproq kesmalarining 0-1 va 1-2
metr qatlamlari uchun tuz zahiralari hisoblab chiqiladi.
Tahlillar va umumlashtirishlar natijasiga ko‘ra tuproqlarning shoʻrlanishi
bo‘yicha dalada qilingan xaritalarga tuzatishlar kiritiladi va ularga tuproq
xaritasidan, tuproqlarning har xil genezisi, mexanik tarkibi bo‘yicha konturlari
o‘tkaziladi. Tugallangan oxirgi xaritalar shoʻrlanish darajasining eksplikatsiyasidan
tashqari sho‘rlarni yuvish me’yori va necha marta yuvish kerakligi haqida tavsiya
ham beriladi.

Bir xil darajada sho‘rlangan va tuzlar tarkibi bir xil, lekin mexanik tarkibi
har xil sho‘rlangan tuproqlar alohida kontur qilib ajratilishi kerak, chunki bunday
tuproqlardan sho‘rning chiqib ketishi koeffitsienti har xil bo‘ladi. Shu sababli,
sho‘rlangan tuproqlarni meliorativ holatini yaxshilashda tavsiya etiladigan chora-
tadbirlarning bir-biriga yaqin bo‘lgan bir necha xil tuproq ayirmalarini birlashtirish
orqali agromeliorativ guruhlarga ajratiladi va ularga xos bo‘lgan tadbirlar belgilab
olinadi.