Page 23 - Safarova N., Safarov B. paxtachilikda agrokimyo o'quv qo'llanma

(barglarning xlorozi) ularning tomirlaridan va unga tutashgan to’qimalardan
boshlanadi. Azot juda yetishmasa barglar va hosil elementlari to’kilib ketadi, hosili
tez yetiladi va kamayib ketadi. Azot tanqisligi ba’zi o’simliklarda kuchliroq
boshqalarida esa kamroq namoyon bo’ladi.
O’simliklarda fosfor tanqisligi- ular o’sishining sekinlashuvi, barglarining
to’q xira yashil bo’lib, binafsha yoki havo rang tusda tovlanishi, barglarda qizgish,
qo’ng’ir dog’lar hosil bo’lib shu joydan to’qimalarning qurib qolishi bilan
xarakterlanadi. Bunday belgilar dastlab ancha qarigan barglarda paydo bo’ladi va
asta - sekin o’simlik boylab yuqoriga tarqala boshlaydi. Bundan tashqari o’simlik
kech gullaydi, urug’lar sifati yomonlashadi.Tuproq tarkibida fosfor yetishmasa,
g’o’za sust va nimjon o’sib, natijada hosil kam va sifatsiz bo’ladi. YA’ni bunda 15-
20% paxta hosili kamayadi, paxta tolasi qisqa va tez uzuluvchan bo’ladi. Fosfat
kislota uglerod alamashinuvi jarayonida muhim rol oynaydi. Fosfor tanqisligi
yomg’irli, sovuq havoda yanada kuchayadi.
O’simliklarda kaliy tanqisligi - asosan qumli, torfli, qir va boshqa
tuproqlarda kuzatiladi. Asosiy alomatlari o’sishning sekinlashuvida, barg
chekkalarining qurib (kuyib) qolishida, barglarning burishib qolishi,
o’simliklarning yotib qolishida namoyon bo’ladi. Bu belgilar odatda kaliyni
intensiv iste’mol qilish davrida birinchi navbatda qarigan barglarda paydo bo’ladi.
Kaliy hosil to’plash davrida uning o’sishi va modda almashinuvi uchun kaliy
yetishmaganda yaproqlarda hosil bo’ladigan organik moddalarning o’sayotgan
ko’saklardagi xarakati juda sekinlashadi. Uglevodlar va boshqa organik moddalar
yaproqda sekin xarakat qilganda, tola va chigit past sifatli, mayda, chala yetilgan
ko’saklar hosil bo’ladi.
O’simliklarda magniy tanqisligi - asosan qumli, podzol qizil tuproqlarda
o’sgan ekin va mevali daraxtlarda kuzatiladi. O’simlikda magniy yetishmasa

o’simlik o’sishdan to’xtaydi. Magniy tanqisligining xarakterli belgilaridan biri
barglarning chekkalarida va tomirlari orasidagi rivojlanadigan xlorozdir.
Bunda tomirlar va ularga tutashgan to’qimalar och yashil rangda bo’ladi,
keyinchalik barglari sarg’ayib quriy boshlaydi.
O’simliklarda kal’siy yetishmasa - yosh barglarning uchi oqarib qoladi.
Ular mayda va notekis bo’ladi. O’simliklarning uchki kurtagi nobud bo’la
boshlaydi.
O’simliklarda mikroelementlar tanqisligi.
Bor - tanqisligi korbonatli botqoqlashgan, shuningdek kislotali tuproqlarda
kuzatiladi. Bor yetishmasa o’simlik o’sishdan to’xtaydi, o’suv nuqtasi qarib, qurib
qoladi. Meva hamda urug’lari kam bo’ladi yoki mutlaqo bo’lmaydi. Bor elementi
asosan o’simlikning gulida ko’p bo’ladi. U o’simlikning gullash vaqtida, ya’ni
changlanishida muxim ahamiyatga ega.Agar o’simlikning gullash davrida bor
elementi yetishmasa e o’simlikning guli to’kilib, hosili kamayadi. Bulardan
tashqari, bor elementi yetishmaganda fotosintez va uglevodlar hosil bo’lish
jarayonlari buziladi.
Temir - yetishmasa o’simlik novdalari uchidagi yosh barglarda xloroz
kasalligi paydo bo’ladi, keyinchalik barg to’qimalari va yosh novdalar nobud