Page 43 - Safarova N., Safarov B. paxtachilikda agrokimyo o'quv qo'llanma

kerak). Usti somon, torf yoki xashak bilan ko‘miladi. Handaq ichidagi massa har 3
haftada yaxshilab aralashtirib turiladi. Ikki-uch oy ichida najasning badbuy hididan
holi bo‘lgan qoramtir tusli, donador va sochiluvchan o‘g‘it tayyor bo‘ladi. Najasli-
tuproqli noan’anaviy o‘g‘it a’lo sifatli mahalliy o‘g‘it bo‘lib, 12-15 t/ga meyorida
qo‘llaniladi.
Aralash noan’anaviy o‘g‘itlar tayyorlashda, go‘ng, somon, hazonlar,
chuchuk suv havzalarining loyqalari, fosforli o‘g‘it, shahar chiqindilari va boshqa
axlatlardan foydalanish mumkin.
G‘o‘zapoya: Daladan paxta hosili yig‘ib-terib olingandan keyin qolgan
g‘o‘zapoyani organik o‘g‘it sifatida maydalab haydab yuborish mumkin. Ilgari
hosil yig‘ib olinganidan keyin qolgan g‘o‘zapoya qishloqlarda, aholi tomonidan
o‘tin sifatida ishlatilar edi. Hozirgi vaqtda ko‘plab qishloqlar gazlashtirilgan, lekin
ayrim joylarda o‘tin sifatida hali ham ishlatiladi.
Injener mutaxassislar g‘o‘zapoyadan qurilish materiallari tayyorlashni
o‘zlashtirib oldilar. Qishloqlarda aholi va ishchi kuchi kam bo‘lgan
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm, Sirdaryo, Jizzax, Qashqadaryo, Toshkent
viloyatlarining erlarida g‘o‘zapoya hayodab yuborilmoqda, Kuzda g‘o‘zapoya
orasiga kuzgi bug‘doy ekilgan erlarda g‘o‘zapoya qoladi, keyinchalik maydalab
yuboriladi.
G‘o‘zapoyani organik o‘g‘it sifatida ishlatish masalasi ilgarilari ham
tekshirilib, F.A.Skryabin (1970) fikricha g‘o‘zapoyani haydab yuborish natijasi bir
xil bo‘lmasligi, tuproq-iqlim sharoitlari, agrotexnika usullari va boshqa sabablarga
bog‘liqligi aniqlangan. Chunki, g‘o‘zapoya haydab yuborilgan maydonlarda,
ko‘pchilik hollarda, so‘ngi yili yana paxta hosili oshgan. Ayrim hollarda aksincha
kamaygan. Bu tuproqdagi mikroorganizmlar faoliyatiga bog‘liq bo‘lishi ko‘rsatib
o‘tilgan.

G.I. Yarovenko (1960) va B.M.Bodrov (1972) tajribalarida g‘o‘zapoya har
yili haydab yuborilishi (mineral o‘g‘itlar qo‘llash muhitida) natijasida tuproq
tarkibida organik uglerod va oziqa elementlarining umumiy miqdori ko‘paygan,
harakatchan oziqa elementlari (nitratli azot, harakatchan fosfor, almashinuvchi
kaliy) ham ijobiy tomonga o‘zgargan. Tuproq harorati ko‘tarilib isishi natijasida
biologik jarayonlarni jadallashganligi aniqlangan.
Shuningdek, olib borilgan izlanish natijalariga ko‘ra, g‘o‘zapoyadan 1 ga
maydondan chiqadigan organik massa 6-7 tonnani tashkil etadi. Respublika
bo‘yicha jami 1 mln. ikki yuz ellik besh ming gektar g‘o‘za etishtirilgan
maydondan g‘o‘zapoya organik massasi 7,5-8,7 mln. Tonnani tashkil etadi. 1 tonna
g‘o‘zapoya tarkibida azot miqdori 7-9 kg ni, fosfor 2-3 kg ni, kaliy esa 10-15 kg ni
tashkil etadi. Agar 1 ga maydondan 6-7 tonna g‘o‘zapoya olinsa, bu g‘o‘zapoya
tarkibida 42-63 kg azot, 12-21 kg fosfor va 60-105 kg kaliyni tashkil etadi.
Tuproqdan 1 ga maydondan chiqadigan g‘o‘zapoya miqdori hamda
g‘o‘zapoya bilan chiqib ketadigan oziqa moddalar miqdoriga tuproq xususiyati,
g‘o‘za navlari, ko‘chat qalinligi, shu dalada ishlatilgan mineral va organik
o‘g‘itlarning yillik meyori hamda olingan paxta hosilining ko‘p-ozligi ta’sir
ko‘rsatadi.