Page 29 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

rangli B1 va yanada quyida sargʻich va toʻq jigarrang dogʻlari boʻlgan sargʻich-

qoʻngʻir B2 gorizontlari mavjud, 100 sm chuqurlikka yetib boradi. Antropogen
yaralmalar esa 50 sm chuqurlikkacha uchraydi. Bir metrdan pastda qora va qizil
dogʻlari boʻlgan chipor-qoʻngʻir-boʻz rangli S gorizonti paydo boʻladi.

Bu tuproqlarning morfologik tuzilishidagi temir oksidlaridan iborat sargʻich-
qoʻngʻir, qora-qongʻir dogʻlar gidromorfik belgilaridir. Sizot suvlarining tartibotiga
koʻra bu tuproqlar allyuvial oʻtloqi-voha va soz oʻtloqi-voha tuproqlariga boʻlinadi.

Allyuvial oʻtloqi-voha tuproqlari daryolarning yuqori terrasalarida hosil
boʻlganligidan shoʻrlanmagan boʻladi.
Umuman boʻz tuproqlar poyasining oʻtloqi-voha tuproqlari choʻl
poyasidagidek shoʻrlanmagandir. Lekin Fargʻona vodiysi sharqiy qismidagi adir

oldi tekisliklari singari minerallashgan sizot suvlari yer yuziga boʻrtib chiqqan
joylarda bu tuproqlar namolum darajada shoʻrlashgan boʻladi.
Oʻtloqi-voha tuproqlari chirindiga boy va ayniqsa “koʻmilgan tuproqlar”

evaziga chirindi ancha chuqurlikka tushib boradi (oʻtmish qoldigʻi). Yalpi azot 0,12-
0,16%, yengil gidrolizlanadigan azot miqdori koʻp (80-150 mg/kg). Yalpi
fosforning, ayniqsa uning harakatchan shaklining miqdori fosforli oʻgʻitlarni

qoʻllashga bogʻliqdir (Chirikov boʻyicha fosforning kalpsiy va magniy karbonatlari
bilan bogʻliq boʻlgan II-gruppa tarkibi va oksidlar bilan bogʻliq boʻlgan III-gruppa
tarkibi koʻpdir).

Bu tuproqlarda almashinuvchi va suvda yeruvchi kaliy ham koʻp (300
mg/kg). Singdirish kompleksi boʻz-voha tuproqlaridagidek boʻlib, I.N.Felitsiant
boʻyicha Zarafshon geoximik provinsiyasida Mg koʻpdir. Oʻtloqi-voha tuproqlarida

yirik chang ham (40%) il miqdori ham (18-20%) koʻp. Sugʻoriladigan oʻtloqi-boʻz
tuproqlar xuddi qoʻriq tuproqlarning oʻzlashtirilishi natijasida hosil boʻlganligidan
oʻtmishda gidromorf sharoitning avtomorf sharoit bilan almashinishi natijasida

(sizot suvlari birmuncha pastda boʻlishiga qaramay) gidromorf xususiyatlar yaxshi
saqlanib qolgan. Bu tuproqlarning uzoq davr oʻzlashtirilishi natijasida qalin
agroirigatsion qatlamga ega boʻlgan oʻtloqi-boʻz-voha tuproqlari hosil boʻladi. Bular
oʻtloqi-voha tuproqlarning tipchalaridir.

Sugʻoriladigan botqoqlashgan-oʻtloqi tuproqlar. Sugʻoriladigan
botqoqlashgan-oʻtloqi tuproqlar allyuvial va soz tartibotdagi xuddi shunday quriq

tuproqlardan hosil boʻladi. Allyuvial tartibotdagi sugʻoriladigan batqoqlashgan-
oʻtloqi tuproqlari sizot suvlari 0,5-1,5 m chuqurlikda boʻlgan sharoitda, gleylashgan
boʻlib, oʻtmish qoʻriq sharoit belgilari yaxshi saqlanib qolgan. Bu tuproqlarni xuddi

shunday choʻl tuproqlaridan chirindisining salgina ortiqligi va strukturasining
yaxshiligidangina farqlash mumkin.
Soz tartibotdagi sugʻoriladigan botqoqlashgan-oʻtloqi tuproqlar chirindisining

juda koʻpligi (Fargʻona vodiysida 6-8%) oʻtmishdagi qoʻriq tuproq qoldigʻi boʻlib,
29