Page 32 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

tuproqlarini taqqoslagan. B.A.Nikitina esa bu tuproqlarni oʻrmon qoʻngʻir tuproqlari

deb nomlagan.
Bu tuproqlar Oʻzbekiston Respublikasi togʻ tizmalarining 700-1200 m dengiz
sathidan balandlikda tarqalgan. Geografik tomonidan jigarrang karbanatli tuproqlar

vertikal zonaning pastida toʻq boʻz tuproqlar bilan chegaralangan, yuqori qismida
oddiy jigarrang tuproqlar bilan chegaradosh.
Togʻ jigarrang karbonatli tuproqlar-lyoss, lyossimon qumoqlarda, delyuvial va

prolyuvial toshli, shagʻalli yotqiziqlarda hamda qizil rangli loyli, ohak tosh,
qum tosh va boshqa qattiq jinslarda rivojlanadi.
Togʻli jigarrang karbonatli tuproqlar uchun quyidagi 32enetic qatlamlarning
tuzilishi mavjud; A-B 1-B 2-C.

Morfologik tuzilishida bu tuproqlar gorizontlarida quyidagi belgilar, alomatlar
va xossalari mavjud;
A-gumusli, jigarrang, donador kesakli, zichlashgan, oʻrta qumoq, katta

gʻovakli.
Juda koʻp karbonatli dogʻlar uchraydi, ular oʻsimliklar ildizi bilan zich
qoplangan gorizontning qalinligi 18-28 sm.

Bu tuproqlarning mexanik tarkibi oʻrta, ogʻir qumoqli va loyli.
Chimli gorizontda gumus miqdori tuproqning yuvilganlik darajasiga koʻra 1,7
– 2,0 dan 3,5 – 8,2 % gacha, chim osti gorizontda 1,2-1,5 dan 2,3 -4,3 % gacha

oʻzgarib turadi. Azot miqdori 0,20 dan 0,70 % gachani tashkil etadi. C:N nisbati 6-
8. Yuvilmagan tuproqlar chimli gorizontida harakatchan fosfor miqdori 20 – 80
mg/kg, .harakatchan kaliy esa 380 – 620 mg/kg. Yuvilmagan tuproqlarda esa ushbu

koʻrsatkichlar mos ravishda 20 -25 уа 230 – 380 mg/kg gacha kamayadi. Shunday
qilib tuproqlar unumdorligi yuvilish natijasida ancha pasayadi (Turapov, 1982).
Karbonatli jigarrang tuproqlar ustki gorizontlaridanoq kislotalar taʼsirida qaynashi

kuzatiladi. Chimli gorizontlarda karbonatlar (СО 2) miqdori 3,2 dan 8,3 % gacha,
profilning barcha qismlarida 7,5 – 18,7 % ni tashkil etadi. Tuproq reaksiyasi kuchsiz
ishqorli. Ushbu tuproqlar singdirish sigʻimi ancha past – 9 - 13 mg. Almashinuvchi
kalsiy miqdori singdirilgan asoslar yigʻindisining 80 – 90 foizini tashkil etadi.

Togʻ jigarrang karbonatli tuproqlar. Boysun togʻi elyuviy va delyuviy togʻ
ona jinsida shakllangan, balandligi dengiz satxidan 1783 m da, relefi qiya
toʻlqinsimon. Surxondaryo viloyati Boysun tumani Oʻrmon xoʻjaligi xududi.

Kesma “Padang” qishlogʻi yaqinida “Yakka archa” uchastkasida janubiy
qiyalik oʻrtasida joylashgan. Lalmi (bugʻdoyzor), oʻrtacha eroziyaga uchragan.
0-12 sm. Jigarrang, quruq, oʻrta qumoq, kesaksimon-donsimon, yumshoq,

kaprolitlar uchraydi, oʻsimlik ildizlari siyrak, xasharot izlari uchraydi. Keyingi
qatlamga oʻtish asta-sekin.
12-36 sm. Och jigarrang, quruq, yangi, oʻrta qumoqli, donsimon strukturali,

kam zichlashgan, konkresiya va oq kuzanak karbonatlar (10%) uchraydi, oʻsimlik
32