Page 37 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

1). Sovuq (qutbiy): 2) Moʻtadil sovuq (boreal): 3) Moʻtadil (subboreal): 4)

Moʻtadil iliq (subtropik) kabi tuproq bioiqlim mintaqalari ajratiladi.

Qutbiy (sovuq) mintaqada bitta Yevroosiyo tuproq bioiqlim oblasti ajratiladi
va bu oʻz navbatida Arktika va subarktika tundra tuproqlari kabi ikki tuproq
zonasini hamda uchta togʻ provinsiyalar (Ural-Yangiyyer, Chukotka va Taymir

singari) ni oʻz ichiga oladi. Ekinlar faqat issiqxonalarda yetishtirilib, uncha katta
boʻlmagan maydonlardagi dehqonchilik esa faqat eng janubiy rayonlarda olib
boriladi. Bu yerdagi asosiy chorvachilikning yoʻnalishi-bugʻuchilikdir.

Boreal (moʻtadil sovuq) mintaqada 4 ta: gʻarbiy oʻtloq-oʻrmon; markaziy

tayga-oʻrmon; Sharqiy Sibir muzloq-tayga va Uzoq sharq tayga-oʻtloq-oʻrmon
oblastlari ajratiladi.

Markaziy Sibir tayga-urmon oblastida kuzgi va baxorgi ekinlar, shuningdek,
qisqa vegetasiya davriga ega boʻlgan sabzavot ekinlari ekiladi, Sharqiy Sibir

oblastining qattiq sovuq iqlimi sharoitida dehqonchilik chegaralangan boʻlib, asosan
oʻrmon xoʻjaligi va moʻynali xayvonlar boqishda foydalaniladi.

Subboreal (moʻtadil) mintaqada: Gʻarbiy qoʻngʻir tuproqli oʻrmon oblasti;
markaziy oʻrmon-dasht va dasht; Sharqiy koʻngʻir tuproqli oʻrmon; choʻl-dasht,

dasht va baland togʻ choʻllari kabi 5 ta viloyatlar ajratiladi. Bu mintaqa 8 tuproq
zonasini va 13 togʻ provinsiyalarini oʻz ichiga oladi.

Qora va kashtan tuproqli Markaziy oʻrmon-dasht va dasht viloyatlari
dehqonchilik uchun muhim ahamiyatga ega boʻlib, gʻallachilikning asosiy bazasi

hisoblanadi.

Subtropik mintaqa Territoriyada uchta tuproq viloyatini: moʻtadil iliq
kserofit-oʻrmon-subtropik (Kavkaz orti); mu’tadil iliq va iliq choʻl-dasht va choʻl
subtropik (Oʻrta Osiyo) oblastini oʻz ichiga oladi.Maydoni va qishloq hujaligining

oʻrniga koʻra boʻz tuproqli Oʻrta Osiyo viloyati katta ahamiyatga ega.
Sugʻoriladigan sharoitda paxta, gʻalla, sabzavot, sholi, kanakunjut, kunjut va boshka
ekinlardan yuqori hosil olinadi.

V.G.Popov (1990 y) oʻziga xos kenglik boʻyicha zonallik va vertikal mintaqa

hamda provinsional qonuniyatga koʻra Oʻzbekistonda ikkita tuproq-bioiqlim
(moʻtadil va iliq subtropik) mintaqasini ajratadi.

Choʻl (arid) zonasi tuproqlarning morfogenetik xususiyatlaridagi keskin
farqlar asosida bu ikki: Orol-Kaspiy, Oʻrta Osiyo (subtropik) provinsiyalariga

ajratiladi va u oʻz navbatida Shimoliy, Markaziy va Janubi provinsiyalarga
boʻlinadi.

Vertikal mintaqaning och tusli boʻz va tipik boʻz tuproqlari tarqalgan pastki
togʻoldi-tekislik va qisman togʻoldi qismida oʻziga xos subtropik chala choʻllar

37