Page 36 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)
P. 36
rivojlanish tyermoenyergetik rejimlarining oʻxshashligi bilan xarakterlanadi.
Tuproq-bioiqlim mintaqasi oʻzining atmosfera yogʻinlari bilan namlanish darajasi
va harakteriga koʻra quyidagi: nam (gumid va ekstragumid), oʻtuvchi (subgumid va
subarid), va quruq (arid va ekstraarid) oblastlarga boʻlinadi.
Birinchi oblastga oʻrmon-tayga va tundra zonasi, ikkinchisiga – dasht
kserofit oʻrmon va savannalar, uchinchisi esa chalachoʻl va choʻl oʻsimliklari
qoplamli zona kiradi.
Tuproq zonasi tekis tyerritoriyalarni tuproq-geografik rayonlashtirishdagi
asosiy birlik hisoblanadi.
Tuproq zonasi muayyan tuproq tiplarini ba’zan intrazonal tuproqlarni oʻz
ichiga oladigan tuproq-bioiqlim oblastlari maydonining bir qismidir. Tuproq
zonasida olib boriladigan dehqonchilik sistemasni oʻzining geografik jixatdan
deyarli bir xilligi bilan xarakterlanadi.
Tuproq zonachasi tuproq zonasining bir qismi boʻlib, zonal tuproqlar
orasida ma’lum tuproq tipchalari ifodalangan boʻladi.
Tuproq fasiyasi – tuproqlari oʻzining temperatura rejimi va mavsumiy
namlanishi bilan farq qiladigan tuproq zonasining bir qismi hisoblanadi.
Tuproqlarning fasiyalar boʻyicha tarqalishi avtomorf tuproqlar zonasida yaxshi
oʻrganilgan.
Tuproq provinsiyalari. Tekisliklardagi tuproq provinsiyalari deb, mahalliy
tuproq hosil boʻlish xususiyatlari bilan farqlanadigan tuproq zona yoki
zonachasining bir qismiga aytiladi.
Togʻli oʻlkalardagi yirik taksonomik birlik sifatida, tuproq provinsiyadari
vertikal tuproq zonalarining yirik strukturasini oʻz ichiga oladi.
Tuproq qoplamining provinsial xususiyatlari dehqonchilikning mahalliy
zonal sistemasini ishlab chiqishini talab etadi.
Tuproq okrugi – tuproq provinsiyasining bir qismi boʻlib, tuproq paydo
boʻlishiga ta’sir etuvchi omillar: joyning relyefi, iqlimi, oʻsimliklar tarkibi,
gidrogeologik singari sharoitlarning oʻziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi.
Tuproq rayoni – tuproq okrugining bir qismi boʻlib, tuproq qoplamini ancha
bir xilligi bilan ajralib turadi, hamda tuproqning samarali unumdorligini oshirishga
qaratilgan deyarli bir xildagi tadbirlarni olib borishini talab etadi.
MDH xududida tarqalgan quyidagi tuproq – bioiqlim mintaqalarini, ularni
tashkil etadigan zonalari va togʻli tuproq provinsiyalariga nisbatan batafsilroq
koʻrib chiqamiz.
36
