Page 33 - TUPROQSHUNOSLIK 2024 (2)

ildizlari siyrak, xasharot izlari kam, keyingi qatlamga oʻtish sezilarli.

36-60 sm. Jigarrang, yangi, oʻrta qumoqli, donsimon, yumshoq, konkresiya va
oq kuzanak karbonatlar (30%) uchraydi, oʻsimlik ildizlari uchramaydi, xasharot
izlari kam, keyingi qatlamga oʻtish asta-sekin.

60-91 sm. Och jigarrang, yangi, oʻrta qumoqli, donsimon, yumshoq,
konkresiya va oq kuzanak karbonatlar (30%) uchraydi, xasharot izlari va oʻsimlik
ildizlari uchramadi, keyingi qatlamga oʻtish aniq.

91-120 sm. Och dala rang, yangi, qumoqli, changsimon, oʻrta zichlashgan,
konkresiya va oq kuzanak karbonatlar (10%) uchraydi.
Togʻ jigarrang karbonatli tuproqlarda gumusli akkumulyativ qatlam qiyalik
ekspozitsiyasi, eroziyalanish darajalariga hamda tuproq qatlamlari quyi tomon mos

ravishda oʻzgarib boradi. Gumusli qatlam qalinligi 30-70 smni tashkil etadi.
Ularning rangi yuvilmagan va yuvilib toʻplangan tuproqlarga nisbatan oʻrtacha
yuvilgan tuproqlarda ochlashib boradi. Chunki tuproqning eroziyaga uchrashi

oqibatida tuproq ustki qismining yuvilishi tufayli karbonatlarning tuproq yuzasiga
chiqib qolishi bilan tushuntiriladi. Ushbu tuproqlarda karbonatlar yuza qatlamlardan
namoyon boʻladi, kuchli eroziyalangan 0-20 smda, oʻrtacha eroziyalangan

tuproqlarda 12-36 hamda 22-45 smda uchraydi.
Togʻ jigarrang tipik tuproqlar. Bu tuproqlar Gʻarbiy Tyan-Shan, Turkiston,
Zarafshon, Hisor va boshqa togʻlarda juda koʻp tarqalgan. Tuproq hosil qiluvchi ona

jinslari lyosslar, lyossimon qumoqlar, ohaktoshlar, qumtoshlar, slaneslar, granitlar
va ulardan togʻ yonbagʻirlarida (ayniqsa qiyaliklarda) hosil boʻlgan prolyuvial –
delyuvial yotqiziqlardir.

Togʻ jigarrang tipik tuproqlarning morfologik tuzilishi ham, yuqorida
koʻrsatilgan karbanatli jigarrang tuproqlar tipchasiga oʻxshasa ham, biroq ulardan
quyidagi xossalari va xususiyatlari bilan farqlanadi:

 Yaxshi ifodalangan chimli va qoramtir-jigarrang gumusli qatlamning
ifodalanishi, donador kesakchali, suvga chidamli agregatlarning mavjudligi,
sergumusli. Gumus miqdoriga qarab kam, oʻrta va koʻp gumusli guruxlarga

ajratiladi. Gumusli qatlam hasharotlar, ayniqsa yomgʻir chuvalchanglari tomonidan
yaxshi ishlangandir.
 Oʻtuvchi qatlam bir oz ochroq rangli boʻlib, ikki qismidan iborat boʻladi.

Yuqori kam karbonatli, toʻq rangli, gumusi koʻproq, kesakchali, suvga chidamli
agregatlari mavjud, gʻovakli qatlam.
 Pastki qatlam karbonatli, natijada oqish rangli, nisbatan kam gumusli,

agregatlar uvalanuvchan, biroz zichlashgan, lekin ikkalasida ham tuproq
hasharotlari va jonivorlari tomonidan yaxshi ishlangan qatlam mavjud.

 Profilning oʻrta qismi mexanik tarkibi jixatdan ona jinsga nisbatan bir oz
ogʻirlashganligi. Tuproq skeletligi kam ifodalangan.

33